نقــد رســــانــه

باز مهندسی افکار عمومی در باز نشر اخبار رسانه ای

نقــد رســــانــه

باز مهندسی افکار عمومی در باز نشر اخبار رسانه ای

در مهندسی افکار عمومی،
علاوه بر تنوع رسانه ها،
هم افزایی
در اقناع مخاطبِ هوشمند نیز،
لازم است.

کلمات کلیدی
آخرین نظرات
پیوندهای روزانه

۱۲ مطلب در دی ۱۳۹۱ ثبت شده است

                                  رسانه‎های سنتی،

                  انقلابی‎ترین رسانه‎ها


 

رسانه های گروهی، علاوه بر این که در فرآیند ارتباطات و جابه جایی اطلاعات در درون جامعه و ملل سهیم هستند، می توانند با کارکرد خویش در عرصه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به موازات تحولات عمیق در نهادهای سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دگرگونی باورها و ارزش های مسلم جامعه کار ساز بوده و به عنوان یک دانشگاه عمومی در راستای شکوفایی و اعتلای فرهنگ جامعه به فعالیت بپردازند و زبان هدایت خویش را به کار بسته و جامعه را به سمت و سوی مطلوب هدایت نمایند.



رسانه به عنوان ابزار جادویی اطلاع رسانی دارای تیغی دو لبه است که در دنیای امروز در دست امپراتوری های بزرگ رسانه ای و خبری دنیای مقابل اسلام قرار دارد اما دیری نخواهد پایید اسلام سنگرها ی جهانی را فتح خواهد کرد همانگونه که پس از انقلاب اسلامی ایران بر شدت این فتوحات افزوده شده است، مسلمانان بر رسانه نیز فائق خواهند آمد و آنرا در خدمت اسلام قرار خواهند داد.

 

در این میان لوازم ارتباط فردی و جمعی نیز کارکردهای خاص خود را دارند. گر چه بعضی حریمهای انسانی در این میان از بین رفته است اما پویایی موجود در اسلام و آداب اسلامی دیر یا زود احکام و نحوه استفاده  و برخورد با این مسئله باز خواهند شناخت کما اینکه در بعضی حوزه ها به سرمنزل رسیده است. اگر در گذشته تجارت به عنوان یکی از عوامل انتشار اسلام بوده، امروز لوازم ارتباط جمعی به شکلی ساده تر، این امر را محقق نموده است. برد نهایی از آن مسلمانان خواهد بود چرا که در این میان دستان دنیای غرب خالی است و با این بن بست های پی در پی  موجود در خود، انفجار نورانقلاب اسلامی از پس دیوارهای رسانه ای کشیده شده و بر دیدگان مردم دنیا خود را نمایان نموده است.

 

از سوی دیگر در اسلام  جاذبه ها و زیبایی ها و برنامه سعادت بشری راهگشایی است که بلاشک منجر به پیروزی مسلمین خواهد شد که البته دوری و نزدیکی این پیروزی بستگی به حجم و تلاش بیشترآنان در این عرصه ها دارد.

با نگاهی به رسانه های گروهی و انواع آن می توان تاثیرات آن ها را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران به خوبی دریافت:

 کار کرد سینما

به عنوان مثال، ورود سینما به ایران از دوران حکومت پهلوی مصادف بود با پیروی و تقلید از حال و هوای فیلم های غربی و... . کسانی که متولی این حرفه بودند، نه حس مسؤولیت دینی داشتند و نه عرق ملی، بلکه بعضا نسبت به اسلام نیز از خود ضدیت نشان می دادند.[1]

عملکرد مخرب و منفی سینما در این برهه از تاریخ ایران موجب شد تا نوعی مخالفت اجتماعی نسبت به این پدیده در جامعه ی ایران به وجود آید و خانواده های مذهبی و اصیل، روحانیون آگاه و بیدار به مخالفت جدی با سینما برخیزند.آلودگی سینما به ابتذال و فحشا و اشاعه ی فرهنگ غربی، علمای دین را بر آن داشت تا فتوای شرعی علیه سینما صادر کنند. شیخ فضل الله نوری آن را وسیله ای جهت تخدیر و عامل نوظهور غرب برای رسوخ در اعتقادات ملت ایران دانست.[2]

 

بررسی کارکرد مطبوعات

با نگاهی به مطبوعات قبل از انقلاب می توان به این نکته پی برد که یکی از عناصر (لاینفک فیلم های سینما) صحنه های مبتذل و اشاعه ی مسایل ضد اخلاقی بوده و نویسندگان فیلم نامه از درک احساسات و نیازهای واقعی جامعه ی ایران عاجز بودند.اصل در راه اندازی این پدیده در عصر پهلوی در حقیقت آن بود که کوشش می شد تا افکار عمومی را از مسایل اساسی مملکت منحرف ساخته و مردم را به صورت مصرف کنندگان انفعالی ارزش ها و عادات غربی در آورند.

خوشبختانه با پیروزی انقلاب اسلامی و با تغییر معیارهای ارزش حاکم بر تمامی رسانه های گروهی; از جمله سینما، فرهنگ ضد ارزش حاکم بر سینماها کنار گذاشته شد و این رسانه عهده دار رسالت سنگین و خطیر; یعنی معرفی و تبلیغ ارزش های اسلامی شد.در مقدمه ی قانون اساسی جمهوری اسلامی راجع به رسانه های گروهی کشور آمده است:

"وسایل ارتباط جمعی بایستی از جهت روند تکاملی انقلاب اسلامی در خدمت اشاعه ی فرهنگ اسلامی قرار گیرد، در این زمینه از برخورد سالم اندیشه های متفاوت بهره جوید و از اشاعه و ترویج خصلت های تخریبی و ضد اسلامی جدا پرهیز کند".[3]

همین محتوا از اصل 175 قانون اساسی استنباط می شود که در آن اصول، خط مشی اهداف و وظایف رسانه های گروهی تعیین گردیده است.[4]

نمونه ی دیگر کارکرد رسانه های گروهی، مساله ی مطبوعات است. این پدیده برای نخستین بار در دوره قاجار به دستور عباس میرزا وارد ایران شد.

این رسانه هم متاسفانه در بدو ورود و در مرحله ی شکل گیری خود، در شرایط نامطلوب تقلید سطحی از غرب و بی توجهی به هویت ملی تکوین یافت.

نسل اولیه ی مطبوعات کشور به شدت تحت نفوذ حکومت های استبدادی وقت بودند و جز نقش جارچی و زبان یک طرفه ی حکومت نقش دیگری را ایفا نمی کردند.

سال 1357 شمسی را سال طلایی مطبوعات ایران نامیده اند; زیرا در این سال حدود چهار صد نشریه منتشر شد که تاثیر مطبوعات در خدمت بلوغ فکری، آگاهی های سیاسی و اجتماعی جامعه ی ایران را نشان می دهد.[5]

 

رسانه های امام خمینی (ره)

انقلاب اسلامی ایران زمانی به بار نشست که تمامی کانالهای ارتباطی مدرن نظیر رادیو تلویزیون، سینما، مطبوعات و... در اختیار رژیم شاه بود و حکومت پهلوی با بهره گیری از این رسانه ها در صدد تغییر ماهیت فرهنگی جامعه ایرانی بود.بنیانگذار جمهوری اسلامی با به کارگیری موفقیت آمیز رسانه های سنتی نظیر مسجد، حسینیه، تکایا و بازار در بسیج عمومی و تغییر ساختارهای اجتماعی، نظریه پردازان عصر ارتباطات را به چالش فراخواند.


یک محقق معروف آمریکایی در بخش پایانی کتاب خود در سرفصلی با عنوان "رسانه هایی کوچک برای یک انقلاب بزرگ" در باره رسانه های امام خمینی (ره) نوشته است:
" ....مخالفت با شاه به وسیله شبکه های غیر رسمی توسط
۲۰۰ هزار مبلغ دینی و ۹۰ هزار مسجد سازماندهی شد .... "
" ... در حالی که آیت الله خمینی و دیگر رهبران مذهبی به خارج از کشور تبعید شده بودند اما پیامهای آیت الله به شکل کاست برای پیروانش ارسال می شد. پیامهای او سپس چاپ و تکثیر می شد ....."
" .... در انقلاب ایران در حقیقت مردم با هم برخورد نداشتند بلکه برخورد بین رسانه های بزرگ در برابر رسانه های کوچکتر بود و سرانجام رسانه های کوچکتر (سنتی) پیروز شدند...."[6]
پیروزی
۵۷، ارزش و اعتبار رهبران محلی را در هدایت توده ها با بهره گیری از کانالهای ارتباطات سنتی به منصه ظهور رساند. رهبرانی که با جاری رود، دریای انسانها را به خروش آوردند و طومار حاکمیت صاحبان قدرت را در هم پیچیدند.[7]

حماسه دفاع مردمی در هشت سال جنگ تحمیلی تایید دیگری بر قدرت رسانه های سنتی در بسیج عمومی بود. تریبونهای مساجد و جمعه و جماعات، حسینیه ها و هیات های مذهبی، روحیه سلحشوری را در جوانان این مرزوبوم شعله ور ساخت تا جلوه های ایمان و ایثار، طوفان غیرت و مردانگی برپا سازد. طوفانی که توانست ماشین جنگی خصم را از کار بیاندازد.

در ذیل به تاثیر برخی از رسانه های انقلابی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران اشاره می کنیم:

 

 منبر، رسانه چهره به چهره

شاید بتوان از منابر بهعنوان مهمترین و قدرتمندترین این رسانهها در زمان قبل از انقلاب اشاره کرد. با اینکه در آن زمان، رژیم رسانههای بزرگ و مدرن را در اختیار داشت، ولی هیچکدام قدرت و تأثیرگذاری منابر را نداشته است. روحانیون با سخنرانیهای خود علاوه‌بر اینکه به سخنرانیهای مذهبی و تقویت باورهای مردم میپرداختند، پرده از جنایات رژیم شاه برمیداشتند و مردم را از اوضاع خفقانبار جامعه آگاه میکردند و آنها را بهمبارزه و تظاهرات علیه رژیم دعوت میکردند که واقعا هم مؤثر بودند.

 

منبر جزو ملزومات اولیه هر مسجد تلقی می‌گردد. حضور مخاطب در کنار منبر و گوش دادن به وعاظ عملی انتخابی است. بین واعظ و مخاطب رابطه اعتماد وجود دارد. در کنار منبر، سرعت ارتباط زیاد است و ارتباط بهطور کامل صورت می‌گیرد. در برابر منبر، ارتباط چهره به چهره صورت می‌گیرد. گوینده رسانه منبر، چهره مردمی است و در طی زمان قداست پیدا می‌کند. این رسانه بهدلیل فضای سنتی ـ مذهبی جامعه ایرانی، از قابلیت تأثیرگذاری فراوانی برخوردار بود.
در واقع منبر به
عنوان رسانه عمومی اسلام نقش شگفتیساز و حماسی را در انقلاب اسلامی ایفا کرد. زیرا سخنرانان روحانی با استفاده از آن بهعنوان تریبونی در جهت رساندن صدای انقلاب به گوش ملت ایران استفاده کردند.

 

پیام‌رسانی از طریق رسانههای سنتی (منبر) در دو مقطع مهم با کارویژگیهای خاصی صورت گرفت. مقطع اول نهضت، هنوز حضرت امام از ایران تبعید نشده بود و مقطع دوم از تبعید حضرت امام تا پیروزی انقلاب اسلامی را شامل می‌شود. طیفی از وعاظ در طی این دو مقطع از سال 1341 تا بهمن 1357 در صدد برآمدند با استفاده از رسانه منبر، مشروعیت نظام حاکم را بهچالش بکشانند و توانستند افکار عمومی جامعه را بهسوی نهضت جلب کنند.


آیت‌الله طالقانی و حجت‌الاسلام فلسفی به
عنوان دو تن از پیشگامان نوگرای پیام‌رسانی از منبر نقش بهسزایی در آگاهی مردم داشتند. این دو شخصیت در مقطع قبل از تبعید امام با رویکردی نو از منبر برای پیام‌رسانی بهره میبردند و حتی علاوه‌بر آن در رادیو نیز برنامههای تربیتی ـ اخلاقی ارائه می‌کردند.

موج دوم پیام‌رسانی نهضت، از تبعید امام تا پیروزی انقلاب بود. مبارزه و پیام‌رسانی در زمان تبعید رهبری نهضت از طریق مبارزات علنی و مخفیانه تداوم یافت. تلاش‌های آیت‌الله سعیدی بهعنوان پیشگام پیام‌رسانی آموزههای نهضت و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد بهعنوان پیام‌رسان نهضت جزو ماندگارترین مبارزات رسانهای انقلاب است.

 

 نوارهای ضبط صوت و اعلامیهها

نوارهای ضبط صوت هم یکی دیگر از رسانههایی بود که آن زمان از آن استفاده میشد. امام خمینی(ره) که آزادی بیان و دسترسیشان به رسانههای جمعی محدود شده بود، برای رساندن پیامشان بهمردم و پرهیز از محدودیتهای تحمیل شده از سوی رژیم، از«رسانههای کوچک» سود جستند. از تبعیدگاه خود در نجف و سپس در پاریس، پیامها را با نوار ضبط صوت و تلفن به ایران میفرستادند. این نوارها بعدا در شمار هزارها تکثیر و در تمام کشور توزیع میشد. در بسیاری موارد، سخنرانیهای ایشان روی کاغذ پیاده و برای توزیع انبوه تکثیر میگردید.

 

از دیگر رسانههایی که در اختیار نیروهای انقلابی بودند، از اعلامیهها میتوان نام برد که شامل مطالب گوناگون و مربوط به گروههای مبارز مختلفی بودند و هدف واحدی را دنبال میکردند از جمله: دعوت بهمبارزه، برملا کردن جنایات شاه و...مهمترین اعلامیههای پخش شده مربوط به بیانات و پیامهای امام خمینی(ره) بود که توسط گروههای مختلف تکثیر و میان مردم توزیع میشد.

 

گروهها نیز خود اقدام به نشر مطالب مورد نظرشان بهاین وسیله میکردند. با اینکه رژیم پهلوی رسانههای مدرن و بزرگی را در دست داشت و بر آنها بهطور جدی و دقیق نظارت میکرد و در راستای حفظ حاکمیت خود آنها را پیش میبرد، ولی با این حال نتوانست از این رسانهها که یکی از مهمترین و قدرتمندترین ابزارهای هر حکومتی برای نیل به اهداف و حفظ قدرتشان است، استفاده کند ولی در مقابل نیروهای انقلابی با استفاده از رسانههای سنتی و کوچک مثل نوارهای ضبط صوت که قطعا قدرت و کارایی رسانههای حاکمیت را دارا نبودند، توانستند بیشترین تأثیرات را بر مردم بگذارند و حربههای رسانههای حاکمیت را بیاثر کرده و پایههای رژیم پهلوی را متزلزل کنند.[8]

 

 

پی نوشت ها:

 



1. اغلب کسانی که در صنعت ایران پیشگام بوده اند، یا فرنگ رفته و تربیت شده ی غرب بودند یا غیر مسلمان، نظیر روسی خان که از پدری انگلیسی و مادری تاتار روس متولد شده بود و اوهانیان ارمنی که از روسیه به ایران بازگشته بود به تقلید از غرب به فیلم سازی پرداخت. (کیهان شماره 14469، 9 / 2 / 71)

2. همان

حقوق اساسی و ساختار حکومت جمهوری اسلامی، قاسم شعبانی، ص 260، انتشارات اطلاعات، چاپ اول، 1363.3

 قانون اساسی جمهوری اسلامی / وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ اول، 1368.[4]

. محمد مهدی بهداروند، شمیم یاس ، اردیبهشت 1381، پیش شماره 10 [5]

in. Rogers.Everett m.communicalion thechnology: The new media in society. 1986.p.p 244-2545.

6. روش های سنتی ارتباطات ، جعفری چمازکتی، روزنامه انتخاب، شماره ۳۹۷، ۳۱ مردادماه ۱۳۷۹

. هفته نامه پنجره، شماره 32[8]


 

منبـع:
نویسنده:  عاطفه امینی
           http://www.irdc.ir/fa/content/12037/default.aspx               

۰ نظر ۲۲ دی ۹۱ ، ۲۰:۲۲

پیامبر و رسانه



اشاره

امروزه امپراتوری‌های رسانه‌ای حرف اول را در جهان می‌زنند. خبرگزاری‌های بزرگ، شبکه‌های مختلف رادیویی و تلویزیونی و رسانه‌های چاپی به طور عمده در مالکیت و یا کنترل افراد یهودی و یا حافظان منافع یهود قرار دارد و این واقعیتی انکارناپذیر است. بر کسی پوشیده نیست که رسانه‌ها یکی از ارکان اصلی قدرت در جهان هستند و همة کشورها و دولت‌ها رسانه را مورد توجه جدی قرار می‌دهند.

رسانه‌های پیامبر (ص)، شیوه‌ها و ویژگی‌ها

پیامبر اسلام (ص)، همزمان با برانگیخته شدن به نبوّت، دعوت خود را در راستای رسالت الهی خویش آغاز کرد و در این راه، رسانه‌ها و شیوه‌های گوناگون تبلیغ را به خدمت گرفت. گرچه بررسی مفصل شیوه‌های تبلیغی پیامبر (ص) در این مختصر امکان‌پذیر نیست، اما به طور اجمال به مهم‌ترین رسانه‌ها و شیوه‌ها می‌پردازیم.

الف) رسانه‌های گفتاری

1.تبلیغ چهره به چهره

هنوز هم بهترین روش تبلیغ و تأثیرگذاری بر مخاطب، ارتباط مستقیم (Face to Face) است. شیوه غالب پیامبر (ص) در دوران دعوت مخفیانه، استفاده از این روش بود. ایشان در ارتباط‌های مستقیم با کسانی که مستعد هدایت و پذیرش دعوت بودند، آن‌ها را به اسلام دعوت می‌کردند.

2. سخنرانی و استفاده از رسانة منبر

یکی دیگر از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین روش‌های تبلیغاتی پیامبر (ص) سخنرانی در اجتماعات بود. آن حضرت در ایام مراسم حج در مسجد الحرام و منی، در ماه‌های حرام در اجتماع زائران و نیز در بازارها و مکان‌های گرد آمدن مردم بر فراز بلندی می‌رفت و محتوای دعوت خویش را بیان می‌فرمود.

این شیوه گرچه کم و بیش در دورة دعوت سری کاربرد داشت، اما بیش‌ترین استفاده از این روش در دوره تبلیغ علنی و عمومی بود. بعدها که برای پیامبر (ص) سکو و منبری در مسجد النبی ساخته شد، رسانة منبر رسمیت بیش‌تری یافت. پیشوایان معصوم (ع) پس از پیامبر (ص) و امروزه علما، مراجع و حوزه‌های علمیه میراث‌دار رسانة منبر هستند. این رسانة بیانی، یکی از مؤثرترین رسانه‌های مذهبی است که هنوز هم کارآیی بسیار بالایی دارد. و می‌توان آن را رسانة انقلاب اسلامی در ایران دانست؛ یعنی تنها رسانه‌ای که بدون انحراف در خدمت اسلام و انقلاب قرار گرفت و مؤثرتر از همه رسانه‌های گفتاری، نوشتاری، دیداری و شنیداری حکومت، اطلاعات درست و محتوای پیام انقلاب را مستقیم به مردم رساند.

3. سفرهای تبلیغی و اعزام مبلّغ

پیامبر بزرگوار اسلام (ص) در سراسر دوران رسالت خود، به خوبی از این رسانه کارآمد استفاده کرد و انتقال مستقیم و صحیح دعوت الهی را از راه بیان و تفسیر کلام وحی بر عهده گرفت. گاه نیز به یاران و صحابة ممتاز خود به صورت فردی و گروهی مأموریت تبلیغی می‌داد تا با سفر به شهرها و مناطق دیگر با استفاده از بیان و رسانة منبر، مردم را به حقیقت رهنمون شوند. نمونه‌هایی از اعزام مبلّغ و معلّم قرآن به صورت فردی و گروهی و نتایج موفقیت‌آمیز آن، به وفور در کتاب‌های سیره و تاریخ صدر اسلام آمده است.

ب) رسانه‌های نوشتاری

پیامبر (ص) همان گونه که از رسانه‌های بیانی به گونه‌ای بسیار مؤثر بهره می‌برد، به رسانه‌های نوشتاری نیز توجه داشت. این نوع رسانه را در عصر پیامبر (ص) می‌توان به دو دسته نامه‌ها و پیمان‌ها تقسیم کرد.

1.نامه‌ها

یکی از ابزارهای تبلیغ، ارسال نامه و پیام است که همواره در طول تاریخ بشر مورد استفاده بوده است. مجموعه نامه‌های پیامبر (ص) به افراد مختلف، در کتابی با عنوان «مکاتیب الرسول» تألیف احمدی میانجی گرد آمده است که عدد آن‌ها به ده‌ها نامه می‌رسد.

با توجه به محتوای نامه‌های پیامبر (ص) درمی‌یابیم که در کنار استفاده از این شیوه آن‌چه اهمیت ویژه‌ای دارد، محتوا، آداب و شیوة نگارش نامه‌های حاوی پیام است، به گونه‌ای که ضمن تصدیق بخشی از باورهای اعتقادی و ذهنی مخاطب در آن، پیام مورد نظر به نحو مؤثری درج شده باشد تا نتیجه لازم گرفته شود.

نکته دیگر این است که پیامبر (ص) در انتخاب سفیران و مبلّغان خویش بسیار دقت می‌کرد و افرادی شایسته و ورزیده را به مناطق گوناگون می‌فرستاد.

2. پیمان‌‌ها

سیاست هدفمند پیامبر (ص) بر این اصل استوار بود که بتواند به خوبی فرصت و بستر مناسب را برای ارائة عقاید و احکام شرعی فراهم آورد؛ از این رو عقد پیمان‌های صلح با مشرکان، یهودیان و مسیحیان را می‌توان تاکتیکی بسیار موفق ارزیابی کرد.

1-2. پیمان‌های عقبه اول و دوم: این دو پیمان که در سال‌های دوازدهم و سیزدهم بعثت با ساکنان «یثرب» منعقد شد، به هجرت مسلمانان و پیامبر (ص) به مدینة النبی و آغاز تحول و تشکیل حکومت اسلامی انجامید.

2-2. پیمان عمومی با اهالی مدینه النبی: پیامبر (ص) در این پیمان که نخستین قانون اسامی مدینه نام گرفته است، از همه برای تثبیت امنیت، حفظ نظم و قانون و ... تعهّد گرفت.

3 - 2. پیمان عدم تجاوز با سه قبیله یهودی ساکن مدینه: پیامبر (ص) با انعقاد پیمان عدم تجاوز با سه قبیله یهودی «بنی‌ قنیقاع»، «بنی‌قریظه» و «بنی‌نضیر» از آن‌ها تعهد گرفت که بر ضد اسلام و مسلمانان اقدامی نکنند.

4 - 2. پیمان صلح حدیبیه: این پیمان در سال ششم هجرت به دنبال قصد پیامبر (ص) برای زیارت عمره و جلوگیری قریش از ورود ایشان به مکه منعقد شد، و مواردی در آن مورد توافق قرار گرفت که به پیشرفت دعوت جهانی فتح مکه و ... انجامید.

با بررسی مواد، شرایط و پیامدهای صلح‌ها و پیمان‌نامه‌های پیامبر (ص) می‌توان درس‌های بزرگی را برای سیاست خارجی و شیوة تعامل با قدرت‌ها و دشمنان اسلام فرا گرفت.

3. رسانه‌های هنری

در نگاهی اجمالی به قرآن کریم آن را اثری هنرمندانه می‌یابیم که با شیوه‌ها و قالب‌های گوناگون هنری، کلام و پیامش را می‌رساند: پیامبر اسلام (ص) به ابزار هنر به صورت یک شیوة جذاب و اثربخش تبلیغی توجه ویژه داشت که در سیرة عملی ایشان بیش‌تر به آن برمی‌خوریم.

الف) شعر، شعار

شعر و قصیده سرایی و ... تأثیری ویژه در جذب و پیوند قلب‌ها دارد. از آن‌جایی که کاربرد شعر در زبان عرب از جایگاهی ممتاز و تأثیری فوق العاده برخوردار بود، پیامبر (ص) در مواقعی خاص با این روش بسیار جالب پیام اسلام را با مخاطبان و آیندگان در میان می‌گذاشت.

آن حضرت در پاسخ به یکی از یاران که دربارة شعر پرسیده بود، فرمود: «مؤمن با شمشیر و زبانش در راه خدا جهاد می‌کند؛ قسم به خدایی که جانم در دست اوست، شعرا نیز بر دشمنان خدا تیر می‌اندازند...»1 و در جای دیگر می‌فرماید: «یکی از زیباترین زیبایی‌ها، شعر نیکو و آهنگ صدای زیبای آن است.»2

پس از ماجرای غدیر، حسان بن ثابت از پیامبر (ص) اجازه خواست تا شعری در وصف غدیر و ولایت امیر مؤمنان (ع) بسراید و پیامبر (ص) اجازه فرمود. هم‌چنین در میدان‌های جنگ و عرصه‌های دیگر، استفاده از شعر و شعار را در تاریخ و سیرة پیامبر (ص) مشاهده می‌کنیم. از جملة آن‌ها، شعارهایی است که در جنگ احد از سوی مشرکان داده می‌شد و پیامبر (ص) به آن‌ها پاسخ می‌داد. در جواب مشرکان که شعار «اُعلُ هُبَل، اُعُل هُُبَل» سر می‌دادند، مسلمانان به دستور پیامبر (ص) فریاد می‌زدند «اللهُ اَعلی و اَجَل» و در پاسخ به «اِنّ لنا العُزّی و لا عُزّی لکم»3 می‌گفتند: «الله مولانا و لا مولا لکم». نمونة این موارد شعری و شعاری بسیار فراوان است و ما به همین مقدار بسنده می‌کنیم.

ب) صدا و آهنگ (لحن)

صوت خوش و نغمة موزون هم در زمرة ابزارهای تأثیرگذار تبلیغی به شمار می‌آید و اسلام نیز از این رسانه و ابزار هنری برای ابلاغ پیام استفاده کرده است.

اذان

اذان یکی از ابزارهای مهم تبلیغی و شعار اول اسلام در دعوت به سوی خدا است و مستحباتی دارد که از جملة آن‌ها می‌توان به خوش صدا و بلند آواز بودن مؤذن برای تأثیر و جذب شنونده اشاره کرد.

قرآئت قرآن

با توجه به جایگاه قرآن و تبلیغ رسالت و محتوای آموزه‌های اسلامی، پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) به تلاوت قرآن با آهنگ زیبا و موسیقی خاصی که ویژة زبان عرب است، سفارش کرده‌اند تا بیش‌تر بر دل‌ها بنشیند و آثار علمی، عرفانی، اخلاقی، اجتماعی و مذهبی خود را بر قلوب شنوندگان جای دهد.

رسول خدا (ص) می‌فرماید: «قرآن را با صدای زیبا بخوانید»4 و نیز «قرآن را با لحن خوب و صوت عرب بخوانید و از آهنگ اهل فسق و گناهان کبیره برحذر باشید.»5 امام صادق (ع) هم می‌فرماید: « قرآن با حزن و اندوه نازل شده است، آن را حزین بخوانید.»6

سایر شیوه‌های هنری مانند استفاده از تمثیل، تشبیه، استعاره، کنایه و ... نیز در سیرة عملی و گفتار پیامبر (ص)، بسیار مورد استفاده قرار گرفته است که ذکر آن‌ها در این مجال نمی‌گنجد.

4. رسانة عمل

شاید مهم‌ترین و مؤثرترین شیوه و رسانه در امر تبلیغ، دعوت عملی باشد.

قرآن در این باره می‌فرماید: «آیا مردم را به خوبی دستور می‌دهید، در حالی که خودتان را فراموش کرده‌اید؟!»7 امام صادق (ع) نیز می‌فرماید: «مردم را با غیر زبانتان کردار و رفتار) به راه خدا بخوانید.» 8

یکی از شیوه‌های اساسی رسول خدا (ص) برای تبلیغ و دلیل عمده گسترش و نفوذ اسلام، «هماهنگی گفتار با عمل» در سیرة پیامبر (ص) بود، چنان که قرآن دربارة آن حضرت می‌فرماید: «و تو اخلاق عظیم و برجسته‌ای داری»9 و «بی‌گمان برای شما در زندگی رسول خدا سرمشقی نیکو بود».10

راه‌اندازی پایگاه رسانه (ساخت مسجد)

یکی از نخستین اقدامات پیامبر (ص) پس از ورود به مدینه، ساخت مسجد با همکاری مسلمانان بود که نشان می‌دهد باید از فرصت‌ها استفاده کرد و با تأسیس به موقع و بهره‌گیری درست از رسانه‌ها در هر عصر بیش‌ترین تأثیر را بر جای گذاشت.

مسجد، مهم‌ترین مرکز عبادی، سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی مسلمانان تا چندین قرن بود. مساجد جامع در هر شهر مهم‌ترین مراکز مسلمانان به شمار می‌آمدند و زبان گویای اسلام و مهم‌ترین رسانه در قرون اولیه حکومت اسلامی بودند. نقشی که مساجد جامع و معروف در قرون اولیه اسلامی ایفا کردند، گویای این امر است و نام برخی از آن‌ها مانند مسجد النبی، مسجد الحرام، مسجد جامع کوفه، جامع بصره، جامع بغداد، جامع اموی دمشق، مسجد زیتونه توس، مسجد قیروان، مسجد قرطبه (اندلس)، جامع الازهر (مصر)، جامع نیشابور و ... همچنان ماندگار است.

امروزه نیز اهمیت مسجد بر کسی پوشیده نیست؛ چنان که امام خمینی (ره) فرمود: «مسجد سنگر است، سنگرها را حفظ کنید.»

پی‌نوشت‌ها

1.مرتضی نظری، داستان‌ها و درس‌هایی از زندگی پیامبر (ص)، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران، 75 – 1373، ص 117.

2.محجه البیضاء فی تهذیب الاهیاء، علامه محسن فیض کاشانی، دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین) قم، چاپ سوم، ج 2، ص 614.

3.هُبَل و عُزیّ نام دو بت مشرکان است.

4.محجة البیضاء فی تهذیب الاهیاء، علامه محسن فیض کاشانی، دفتر انتشارات اسلامی (جامعه مدرسین) قم، چاپ سوم ، ج 2، ص 602.

5.همان، ص 217.

6.محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، تحقیق شیخ جواد الفقیه، دارالاضواع، بیروت، چاپ اول، ج 2، ص 586.

7.بقره، 44.

8.محمدبن یعقوب کلینی، اصول کافی، تحقیق شیخ جواد الفقیه، دارالاضواع، بیروت، چاپ اول، ج 1، ص 94.

9.قلم، 4.

10.احزاب، 21.




منبع مقاله ی

پیامبر و رسانه

نوشته:  علی الله اکبری

  http://f-puya.ir/node/646 

۰ نظر ۲۲ دی ۹۱ ، ۱۵:۴۵

  نگاهى به رسانه منبر


یکی از مهم‌ترین رسانه‌های پویا و زنده، خطابه و سخنرانی است؛ آقای دکتر مهدی محقق در مقدمه خود بر کتاب «آخرین سخنرانى های راشد»[1] نکات مفیدی بیان کرده است که با برخی اضافات، تقدیم حضور خوانندگان محترم مى گردد.

خطیبان تاریخ شیعه
در طول تاریخ به دانشمندانی بر مى خوریم که چنان مهارت در امر خطابه و وعظ داشته‌اند که انقلابی در روح مخاطب خود به وجود مى آوردند که در یک یا دو جلسه، آنان احساس مى کردند روح و جسم‌شان دگرگون شده و تغییر ماهوی پیدا کرده‌اند؛ اگر سنگ بودند، یاقوت گشته و اگر روباه بودند، تبدیل به شیر شده‌اند.

از این گونه مردان، فراوان وجود دارد که به بعضی از آنها اشاره مى کنیم:

1. المؤیّد فی الدین داعی الدّعاة شیرازی؛ وی در قاهره در دورۀ فاطمیان، خطابه‌های دینی خود را به صورت «مجلس» القا می کرد که صدها از آن مجالس هم اکنون باقی مانده است:
او وقتی اشاره به روز عاشورا مى کرد و دربارۀ آن مى گفت: «هُوَ الْیَومُ الذّی دَارَتْ فیه عَلی بَیتِ نَبیِّکم رَحَی الْمِحَنِ، و جارَت اَیْدی الزّمَنِ وَ هُتِکَ سُتُورُ الفُروُضِ وَ السُّنَنِ؛ آن روزی است که آسیای محنت و مصیبت بر اهل بیت پیامبر شما، چرخید و دست‌های روزگار ]بر آنان[ ستم کرد، و پرده‌های فرایض و سنت‌های دینی دریده گشت»، چنان ولوله و شوری در میان مردم مى افتاد که فریاد و ضجّه‌شان به آسمان می‌رسید.[2]

2. صدر الدین اصفهانی؛ او در کنار مرقد و روضۀ مقدسۀ نبویّه با آهنگ و نغمه‌های آمیخته با حزن و طرب، با دو زبان عربی و فارسی به سخن مى پرداخت و هر گاه نام رسول اکرم (ص) را بر زبان مى راند، مترنّم به این بیت مى گردید:
هاتیکَ روضَتُهُ تَفُوحُ نسیماً
صَلُّوا عَلَیه و سَلِّمُوا تَسلیماً
«این بوستان و «آرام جای» اوست، که نسیم خوش از آن مى وزد، درود و سلام فراوان بر او نثار کنید».
در این حال، فریاد و خروش از همه بر مى خواست.[3]

3. در برخی از این گونه مجالس، «خطیب و واعظ»، متکلّم وحده نبوده؛ بلکه فرصت مى داد تا مستمعان، پرسش‌ها و ایرادها و اشکالات خود را به صورت شفاهی و یا به صورت فرستادن برگۀ سؤال بر او عرضه کنند. این روش را ابن جبیر در سفرنامه خود دربارۀ رضی الدین قزوینی، فقیه مدرسۀ نظامیّه یاد کرده است که برگه‌هایی چند به سوی او افکنده مى شد و همۀ آنها را در دست خود جمع مى کرد و سپس پاسخ هر یک را مى داد.[4]

4. یکی از علما  و عارفانی که نفوذ کلام عجیبی داشت، مرحوم ملاّحسین قلی همدانی بود. در این باره به نمونه‌ ذیل توجه بفرمایید:
مرد بسیار شروری در عراق در دوران مرحوم همدانی زندگی مى کرد که به «عبید فرار» معروف بود. او حدود چهارصد نفر اعوان و اصحاب داشت؛ به گونه‌ای که حکومت وقت عراق نیز از او مى ترسید. همین فرد گاهی با کفش به حرم امام حسین (ع) وارد مى شد و خدّام، جرئت مخالفت نداشتند.

روزی ملاّحسین قلی با جمعی از شاگردانش در کنار حرم نشسته بودند،
دیدند عبید فرار با یارانش وارد شدند.
شیخ، او را با حالت استخفاف نزد خود خواند و به او گفت: «اسمت چیست؟»
جواب داد: عبید فرار.
شیخ مى گوید:
«اَفَرَرْتَ مِنَ اللهِ اَوْ مِنْ رَسُولِهِ؛ از خدا فرار کردی یا از رسول خدا؟»
او وقتی این سخن را شنید، بدنش شروع به لرزیدن کرد، اطرافیان زیر بغل او را گرفتند و به منزل بردند.

بر اثر این جمله، آن چنان انقلابی در روح او ایجاد شد که پس از سه روز، دارفانی را وداع کرد.[5]

از این نمونه‌ها در تاریخ همیشه بوده‌اند و در این زمان نیز لازم است واعظان و عالمانی با نفوذ کلام وجود داشته باشند.

آیت الله مصباح یزدی در این باره مى فرماید: «یک وقت کل جمعیت حوزه در اوج خودش، در زمان حاج شیخ عبدالکریم حائری، حدود 700 نفر بوده است. شخصیت‌هاى برجسته‌ای مانند: مرحوم شاه آبادی، مرحوم میرزا جواد آقا تبریزی و مرحوم آمیرزا ابوالقاسم قمی، درس اخلاق مى گفتند. بعدها امام خمینی(ره) این راه را ادامه مى دهد.

 درس‌های اخلاق امام در مدرسۀ فیضیّه، چنان بوده است که بعضی از بازارى ها مى گفتند: ما شاهد بودیم که کسانی در پای این درس غش مى کردند... و از بس گریه مى کردند، از هوش مى رفتند...»[6].

تخصص و امتیازات برخی خطبا
بر واعظان و خطیبان لازم است که افزون بر اطلاعات عمومی در مسائل دینی و استفاده از روش‌های خطابی، دست کم در یکی از رشته‌های دینی، دارای تخصص و ورزیدگی باشند. همچنین باید دارای برخی امتیازها و ویژگى ها باشند که بتوانند در بین مردم، زمینه و جذبه ایجاد کنند.
از جمله این تخصص‌ها و ویژگى ها، مى توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف. تسلط بر اخبار
یکی از تخصص‌هایی که برای منبری بسیار مفید است، تسلط بر اخبار و روایات است. در این زمینه توجه شما را به دو مورد جلب مى کنیم:

1. برخی از واعظان و منبرى ها همچون:
حاج شیخ مهدی واعظ و حاج شیخ عبّاس علی محقق، تسلّط زایدالوصفی به اخبار و احادیث داشتند؛ به طوری که وقتی در مشهد شایع شده بود که رضاخان مى خواهد کتاب‌های اخبار و احادیث را از بین ببرد، مردم مشهد مى گفتند: «ما تا این دو نفر را داریم، باکی نداریم؛ زیرا دوباره همه را برای ما خواهند نوشت».[7] مانند ابن ابی عمیر، که وقتی از زندان آزاد شد و دریافت روایاتی که مخفی کرده، بر اثر بارندگی از بین رفته است، همه را دوباره بازنویسی کرد.[8]

2. سلطان الواعظین شیرازی هم بر اخبار اهل سنت و هم منابع روایی شیعه تسلط داشت. اگر کسی یک بار کتاب «شب‌های پیشاور» نامبرده را ملاحظه کند، به خوبی متوجه مى شود که ایشان به خوبی بر منابع اهل سنّت تسلط دارد، تا آنجا که در هر موضوعی روایات بسیاری را با ذکر منبع و حتی صفحه آن مطرح مى کند. او بدین طریق، آقایان اهل سنّت حاضر در مجلس مناظره را قانع مى کند و سرانجام جمع بسیاری از آنان شیعه مى شوند.[9]

ب. تسلط بر مسایل سیاسی و اجتماعی
عامل دیگر در موفقیت و اثرگذاری یک خطیب، آگاهی به زمان و اجتماع است. دانایی سیاسی و اطلاع از معضلات جامعه باعث مى شود خطیب، آگاهانه سخن بگوید و حاذقانه دردهای مردم را درمان کند.
از جمله این افراد، خطیب دانشمند، شیخ محمد تقی فلسفی است که بر مسائل و مباحث اجتماعی روز تسلط داشت و آن را با روشی انتقادآمیز در منابر به ویژه در مجالس ترحیم، خطاب به اولیای امور عنوان مى کرد.[10] شاهد این ادّعا، سخنرانى های او است که در کتاب‌هایی چون: کودک، جوان، معاد، استیضاح و .... گردآوری شده است.

ج. تسلط بر سخن و بیان عالمانه
یک خطیب زبردست و قوی باید بر موضوع سخن خویش و جوانب آن، تسلط کافی داشته باشد و عالمانه و محققانه سخن بگوید؛ این امر باعث مى شود که مردم بیش‌تر به او اعتماد و توجه کنند.
آیت الله حاج شیخ حسین وحیدی خراسانی ـ که از نوجوانی آغاز به منبر رفتن کرده بود ـ از همان اوان، آثار بزرگی در ناصیه‌اش هویدا بود. از جوانی و لاغر اندامی و ریز نقشی او بعید به نظر مى آمد که چنان تسلطی بر سخن داشته باشد و مطالب را به صورت عالمانه ادا کند و گویی مصداق این بیت بود:
تَرَیَ الرَّجُلَ النَّحیِفَ فَتَزدَرِیهِ
وَ فِی أثوَابِهِ أسَدٌ هَصُورٌ
«مرد لاغر اندامی را مى بینی پس تحقیرش مى کنی و حال آن که در جامه‌های او شیر بیشه است».
 ای برادر، کوه دارم در جگر
چون شوی غرّه به شخص لاغرم[11]

د. استفاده از شعر
نکته دیگر در موفقیت برای یک خطیب، استفاده از اشعار مناسب و زیبا است و همین‌طور، تفهیم و توضیح سخن برای مردم؛ به گونه‌ای که مطلب برای همه روشن و واضح شود. از جمله این افراد مى توان به «کمالی سبزواری» اشاره کرد که از ذوقی عرفانی برخوردار بود و در خطابه‌اش از شعر زیاد استفاده مى کرد.[12]

ه. روشمندی و مناعت طبع
بر خطیب لازم است اخلاق اسلامی و اجتماعی را در حدّ اعلا مراعات کند؛
مانند: علوّ همّت، عزت نفس، مناعت طبع و همین‌طور نظم و انضباط...
از این گونه خطبا مى توان به نام مرحوم «حسین علی راشد» اشاره کرد.
راشد از علوّ همت و مناعت طبع و سلامت نفس، به حدّ فراوان برخوردار بود. در منابر، زبان به تمجید و تعریف بزرگان کشور نمى گشود؛ به گونه‌ای که وقتی از شهزادگان سابق برای شرکت در عزاداری به مسجد شیخ عبدالحسین[13] وارد شدند و جمعیّت کنارِ در ورودی از جا برخاستند که آنان را به سوی صدر مجلس راه دهند، او با تندی خطاب به مردم گفت:
«بنشینید! اینجا مسجد است و خانه خدا است و مردم همه در آن باید یکسان در برابر حق، خاضع و خاشع باشند»
و سپس به این آیه شریفه )وَ عَنَتِ الْوُجُوهُ لِلْحَیّ‏ِ الْقَیّومِ(؛[14] «و ]در آن روز[ چهره‌ها در برابر خداوند توانا خاضع شوند» استشهاد کرد.
درویش و غنی، بنده این خاک درند
آنان که غنى ترند، محتاج‌ترند
راشد در زمان دکتر مصدّق با رأی طبیعی مردم به مجلس شورای ملی راه یافت و با یک درگیری لفظی با یکی از وکیلان که گفته بود:
«در مجلس، جای قال الباقر و قال الصادق نیست» دریافت که آنجا، جای او نیست و عطای مجلس را به لقایش بخشید.
راشد، سالیان متمادی در برنامۀ «شب‌های جمعه رادیو ایران» به وعظ، تبلیغ دین و راهنمایی مى پرداخت... منبرهای او، بسیار منظم و مرتّب و روشمند بود. او نخست به تحلیل و تفسیر آیه‌ای از قرآن کریم مى پرداخت، سپس از برخی احادیث که در حقیقت تفصیل آن آیات بود و پرده از نقاب قرآن مى گشود، یاد مى کرد و در این میان، به داستان‌های مناسب و اشعار زیبا و روان استشهاد مى جُست و در پایان با ذکر چند جملۀ عربی که از کتب مقاتِلِ مستند برگزیده بود، از سیّد شهیدان و یاران باوفای او یاد مى کرد.
هر چند لحن قرائت او از عبارات عربی مقتل طوری بود که شنوندگان را متأثر مى ساخت و  چشم آنان را برای اشک‌ریختن آماده مى کرد، اما عبارات را با فارسی و شیوایی ترجمه مى کرد تا عارف و عامی، آن عبارات را دریابند.[15]

و. خوش‌صدایی
 عامل دیگر که در خطابه مى تواند مردم را جذب کند، زیبا سخن گفتن و با صدای زیبا و حزین روضه و مصیبت خواندن است.
برخی خطیبان، همچون: سید محمد باقر سبزواری و حاج سید یحیی یزدی، از لحن و آهنگ دلنشین برخوردار بودند و آن را با روشی خاص ـ که آن را تکیه به صوت مى نامیدند ـ ادا مى کردند.[16]

مشورت و تبادل نظر خطبا
از امور لازم برای خطبای کشور، این است که با هم تبادل نظر و اطلاعات داشته باشند و جلسات مشورتی را برای منابر خویش انتخاب کنند.
خوب است بدانیم این امر در گذشته نیز وجود داشته است؛ چنان که آقای دکتر مهدی محقق مى نویسد:
«در همان ایّام ]حدود سال 1334ش.[ ما با شماری از استادان و دانشمندان، ظهرهای چهارشنبه در تالار زیر ساعت مدرسۀ عالی سپهسالار (شهید مطهری) جمع مى شدیم و به بحث‌های گوناگون علمی، ادبی، فلسفی و تاریخی مى پرداختیم.
مرحوم راشد همچون مرحوم سید محمد کاظم عصّار، هر چند که ناهار شرکت نمى کردند؛ ولی ساعتی پیش از آن، با ما به بحث و گفتگو مى پرداختند.
مرحوم محیط طباطبائی، مرحوم شهید مرتضی مطهری، استاد احمد آرام، احمد راد، شیخ محمد علی حکیم شیرازی، شیخ عبدالله نورانی، سید جعفر شهیدی، احمد مهدوی دامغانی و سید علی موسوی بهبهانی در میان این جمع بودند و آنچه را مرحوم راشد در مباحثات و مفاوضات بیان مى داشت، واقعاً فصل الخطاب و سخن پایانی بود».[17]

پى نوشت‌ها
_______________________________________
[1] . آخرین سخنرانى های راشد، با مقدمه دکتر مهدی محقق، انتشارات اطلاعات، چ2، 1386ش.
[2] . همان، ص11 و 12.
[3] . همان، ص12.
[4] . همان.
[5] . ر.ک: عبرت‌ها در آینه داستان‌ها، احمد دهقان، ص47 و 48،قم، انتشارات نهاوندی، 1378ش.
[6] . مجله حوزه، ش131 و 132، ص129 و 130.
[7] . آخرین سخنرانى های راشد، ص13.
[8] . رجال نجاشی، احمد بن نجاشی، ص326، قم، جامعه مدرسین، چ4، 1413ق.
[9] . ر.ک: شب‌های پیشاور، سلطان الواعظین شیرازی، تهران، دارالکتب الاسلامیّه، 1370ش، (مقدمه).
[10] . آخرین سخنرانى های راشد، ص13.
[11] . همان، ص14.
[12] . همان.
[13] . مسجدی در بازار تهران، معروف به «مسجد آذربایجانى ها».
[14] . طه/111.
[15] . آخرین سخنرانى های راشد، ص16و17.
[16] . همان، ص14.
[17] . همان، ص19.




منبع:
نویسنده: سید جواد حسینی                http://www.ensani.ir/fa/content/58884/default.aspx
۰ نظر ۲۲ دی ۹۱ ، ۱۵:۰۹

وظیفه رسانه‌ها

 از نگاه نبوی صلی الله علیه و آله و سلم


بی شک یکی از وسایل مهمی که در جامعه ما می تواند موجب بالارفتن سطح فرهنگ اسلامی شود، رسانه ها می باشد که در رأس آن رسانه ملی است.اگر در صدر اسلام، آداب و رسوم دینی و اخلاقی توسط نوشته و زبان و مانند آن به گوش جهانیان می رسید و پیامبر اکرم (ص) برای آن یک ضوابطی قرار داده بودند، در عصر حاضر نیز پیام رسانی دینی با قالب جدیدتر به میدان آمده است که در شرایط حاضر، بیشترین سهم را رسانه ملی بر دوش گرفته است.
پرواضح است که «ترویج ارزش‌های اسلامی» و «حفظ نظام اسلامی» بزرگ‌ترین وظیفه رسانه ملی مى باشد که مى تواند در سایه انجام این دو تکلیف اصلی و خطیر، جامعه اسلامی را به سوی کمال و وحدت کلمه سوق دهد.
در این نوشتار برآنیم تا با بهره گیری از سخنان پیامبر اکرم (ص)، وظایف و رسالت‌های رسانه ملی را بررسی و تبیین نماییم.

مفهوم شناسی  رسانه
یکی از پدیده‌های جدیدی که امروزه در ارتباط با جامعه و فرهنگ، مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته، پدیدۀ رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی است. برخلاف گذشته که انتقال فرهنگ در سطحی محدود و بسیار کند و تدریجی صورت مى گرفت، امروزه با گسترش رسانه‌ها، جریان انتقال و اشاعۀ فرهنگ در سطحی وسیع و در زمانی کوتاه صورت گرفته و مجموعۀ وسیعی از معانی در نظام فرهنگی در کل جامعه گسترش مى یابد.
 شاید بتوان‌ گفت‌ «هر وسیله‌اى که‌ پیامى را منتقل‌ کند، رسانه‌ است‌» امّا این‌، ساده‌ سازى است‌ و نمى تواند ابعاد مختلف‌ رسانه‌ را نشان‌ دهد . اگر هم‌ بگوییم‌ « رادیو و تلویزیون‌ و مطبوعات‌ و کتاب‌ و سینما و حتّى اینترنت‌، رسانه‌ هستند » باز هم‌ بخشى از این‌ مفهوم‌ را نادیده‌ گرفته‌ایم‌ و به‌ ویژه‌ فرهنگ‌ بومى و سنتى و شرقى و حتّى اسلامى خود را نادیده‌ انگاشته‌ایم‌.
بنابراین‌، بهتر است بگوییم:«رسانه‌، موجود زنده‌اى است‌ که‌ پیامى را از یک‌ پیام‌ ساز بـه یک‌ پیام‌‌گـیر (مخاطب‌) مـنتقل‌ مى کند.». اگر این‌ گونه‌ به‌ رسانه‌ نگاه‌ کنیم‌، نتایج‌ زیر گریز ناپذیرند:

1) رسانه‌ها تمام‌ ویژگى هاى موجود زنده‌ را دارا هستند و پا را از صِرف‌ برقرارى ارتباط‌ و انتقال‌ِ پیام ِفراتر مى گذارند و خود، تبدیل‌ به‌ «پیام‌ ساز» مى شوند.

2) طبق‌ این‌ دیدگاه‌، محصول‌ پخش‌ شده‌ از یک‌ رسانه‌، خود، به‌ رسانه‌ تبدیل‌ مى شود. اگر مک‌ لوهان‌ گفت‌:
The Media is the Message

ما مى گوییم‌:
The Message is the Media

این‌ دو همواره‌ به‌ صورت‌ یک‌ جریان‌ پیوسته‌ به‌ همدیگر تبدیل‌ مى شوند و دایره‌ای‌ تشکیل‌ مى دهند که‌ در هر نقطه‌ که‌ یکى به‌ پایان‌ برسد، از همان‌ نقطه‌ دیگرى شروع‌ مى شود.

3) طبق‌ این‌ تعریف،‌ موارد زیر رسانه‌اند و حتّى بر اساس‌ ویژگى هاى جهانى امروزین‌، همه‌، رسانه‌ جمعی ‌اند:«رادیو، تلویزیون‌، مطبوعات‌، کتاب‌، سینما، رایانه شخصى ، نوار، ویدئو، سى دى ، دى وى دى ، اینترنت‌، صفحات‌ وب‌، وبلاگ‌، رادیو بلاگ ، فتو بلاگ ، ویدیو بلاگ ، پادکست ، تلفن‌هاى همراه‌، تریبون‌، منبر، محراب‌، مأذنه‌ و مناره‌، خود اذان‌، مقام‌ (در فرهنگ‌ ایرانى و اسلامى )، گنبد و بقعه‌،عکس‌، فیلم‌، کارتون‌ و پویانمایى ، تابلو، بیل‌ بورد (تابلوهاى خیابانى )، آرم‌ (نشانه‌)، دیوار نوشته‌، بازى (گیم‌) ، و ... ».[1]


تقسیم بندی رسانه

 الف ـ رسانه‌های چاپی (printed media) مانند روزنامه و مجله.
ب ـ رسانه‌های الکترونیک (electronic media) مانند رادیو و تلویزیون.
ج ـ رسانه‌های دیجیتال (digital media) مانند سی دی، دی وی دی، هارد دیسک، فلاپی دیسک و فلش دیسک.

کارکردهای سه گانۀ رسانه‌ها
محققان و صاحب نظران، سه کارکرد عمده برای رسانه ها تعریف و تبیین کرده اند:

1) نظارت بر محیط: جمع آوری و توزیع اطلاعات در مورد رویدادهای محیطی، هم در داخل و هم در خارجِ یک جامعه خاص.
2) همبستگی بخشی از جامعه در واکنش به محیط.
همبستگی در اینجا شامل تفسیر اطلاعات مربوط به محیط و توصیه در مورد نحوه رفتار در واکنش به این رویدادها می باشد. این فعالیت تاحدودی به عنوان ویرایش شناخته می شود.
3) انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر.[2]

پیوند دین و رسانه
امروزه حضور گسترده رسانه های جمعی در جهت دهی به افکار عمومی جهان، از واقعیات انکارناپذیر می باشد که دنیای معاصر را از حیث ساخت و محتوا، تحت تأثیر قرار داده است. این معنا تا بدانجا پیش رفته که عصر حاضر را عصر رسانه‌ها نامیده‌اند. عصری که بحران معنویت نیز بشرِ قرن تکنولوژی را متأثر ساخته تا آنجا که شکل‌گیری گسترده ادیان نوظهور را خصوصاً در جوامع صنعتی شاهد هستیم. بى شک این موضوع، اهمیت ادیان سنتی را نیز در نظامی از بازتعریف مبانی خود قرار داده و آنها را در راستای تشکیل پیوندهای سیستماتیک با سایر حوزه ها فعال نموده است؛ یکی از مهم‌ترین این پیوندها، در عرصه دین و رسانه نمود پیدا مى کند. براین اساس، کارکردهای رسانه نیز متأثر از این نوع پیوندها گردیده است که این مقوله را در حوزه دین می توان به خوبی از میان گزاره های ارزشیِ دین‌داران و دین‌مداران جستجو نمود.

قرآن کریم و اخلاق رسانه‌ای
خداوند متعال که توسط پیامبرش، پیام الهی خود را به مردم ابلاغ کرد، همواره بر این نکته تأکید مى فرماید که در راه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی دینی، اصل پیام را بدون هیچ کم و کاستی به گوش مردم برساند و در این راه مقدس، جز آرمان های دینی و اسلامی، ملاحظه هیچ شخص حقیقی یا حقوقی را نکند.چنانچه در مساله غدیر خم از رسول اکرم (ص) می خواهد که ولایت حضرت علی (ع) را به گوش جهانیان برساند و در این امر الهی هیچ قصوری صورت نگیرد:
)یا أَیهَا الرّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلّغْتَ رِسالَتَهُ(.[3]
ای رسول! آنچه را که از سوی خدا به تو رسید، ابلاغ کن و اگر انجام ندهی، رسالت خود را انجام نداده‌ای».

در کنار این مطلب، اطلاع‌رسانی و تبلیغ از منظر قرآن کریم با ضوابط و اخلاق خاصی همراه است و باید از اشاعه مطالب کذب و غیر واقعی دوری نمود و مطالبی را در میان مردم ارائه کرد که دارای سندیّت بوده و اخلاق اسلامی را ترویج نماید؛ چنانچه قرآن کریم در این باره مى فرماید:
)وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ([4]؛
«و آنچه را که بدان علم نداری، پیروی مکن».

پیامبراکرم (ص) و اخلاق رسانه‌ای
بی تردید مى توان رسانه‌های مختلف جامعه را، مبلغان امروز بدانیم که هرکدام رسالت گسترش ایمان و اخلاق را بهتر انجام دهند، در زمره رسانه‌های دینی و اخلاقی قرار مى گیرند. در رأس این رسانه‌ها، رسانه ملی قرار دارد.

پیامبر اسلام (ص) که خود بزرگ‌ترین اطلاع رسانی دینی را به واسطه قرآن کریم و بیانات شیوای خود انجام دادند، اخلاق و وظایف خاصی را از پیام‌رسانان و اصحاب رسانه انتظار دارند که عبارت‌اند از:

1.ظرفیت سنجی مخاطب
یکی از امور مهمی که همواره می بایست به عنوان خط مشی اصلی اصحاب رسانه باشد، توجه به ظرفیت و دامنه علمی مخاطب خود مى باشد.خیلی از مسائل اگرچه صحیح و منطقی مى باشد، ولی گاهی مصلحت نیست که در اختیار افکار عمومی قرار گیرد؛ چرا که مخاطب، ظرفیت دریافت چنین مطلبی را ندارد. رسانه ملی باید مطالبی را انتخاب کند که در حد متوسطِ ظرفیت مخاطبان باشد و از ارائه مطالب و اخباری که بالاتر از ظرفیت و سطح علمی مردم مى باشد، پرهیز نماید؛ زیرا این خود مى تواند ایجاد چالش نماید. به همین خاطر پیامبر اکرم (ص) درباره رعایت ظرفیت مخاطب چنین می فرماید:
«اِنّا معاشرُ الأنبیاءِ اُمِرْنا اَنْ نُکَلَّمَ الناسَ عَلی قَدْرِ عُقُولِهِم؛[5] ما پیامبران، مأموریم که با مردم بر اساس میزان عقل و تدبیرشان صحبت نماییم».

2. همراهی و همدلی با مخاطبان
بی تردید رسانه ملی مى تواند مرکزی برای انس و الفت جامعه اسلامی باشد و وحدت اسلامی را در سایه ولایت الهی، برای مردم به ارمغان آورد. رسانه ملی وظیفه دارد که همواره به عنوان بلندگوی جامعه اسلامی با ایجاد و پخش برنامه های مناسب و در شأن مردم اسلامی، روحیه همدلی و همیاری را در جامعه ایجاد نماید؛ به شکلی که جامعه اسلامی احساس کند که یک دوستی و یگانگی دینی بین آحاد مردم وجود دارد. چنانچه وجود مقدس پیامبر اسلام (ص)  همدلی با مردم را بزرگ‌ترین وظیفه خود دانسته و مى فرمود:
«اَمَرَنی رَبّی بِمُداراةِ الناسِ کَما اَمَرَنی بِأداءِ الْفَرائِضِ؛[6] خداوند، مرا به مدارا کردن با مردم دستور داد همان‌طور که به انجام واجبات فرمان داده است».

3.توجه دقیق به احکام اسلامی
مردم جامعه ما به گونه‌ای هستند که رسانه ملی را تریبون ارزش های اسلامی مى دانند و هرچه را که از این رسانه پخش شود، برای خود حجت مى دانند.با این شرایط، رسانه ملی مى بایست آداب و دستورهای اسلامی را در سرلوحه کار خود قرار دهد و بیش از همه چیز باید توجه داشته باشد که محتوا و قالب برنامه‌هایش با احکام اسلامی تطبیق داشته باشد و این انتظاری است که همه مردم از این رسانه ارزشمند و تأثیرگذار دارند. مشی و اخلاق پیامبر اکرم (ص) مطابق با دستور الهی و قرآن کریم بود و هیچگاه از این محور خارج نمى شد. چنانچه در روایت است:
«کان خلقهُ القرآن؛[7] اخلاق و رفتار رسول اکرم (ص) بر اساس قرآن بود».

4. صداقت و واقع‌گرایی
ارزش رسانه ملی به این است که برنامه هایی را در دستور کار خود قرار دهد که به دور از دروغ و مبالغه و اغراق‌‌ باشد. گاهی در برخی برنامه‌ها مطالبی ارائه مى گردد که مطالب کوچک، بزرگ و مسائل بزرگ، کوچک مى شود و این رهنمودها را نمی توان در جامعه پیاده  نمود. رسانه ملی باید دقت نماید که گزارش‌ها صادقانه و برنامه‌ها در حد سطح عادی و متوسط افراد باشد و اموری در جامعه ترویج شود که سنگین و خارج از حیطه عملی افراد نباشد.
چنانچه پیامبر اکرم (ص) دوری از تکلّف و نمایش دروغین را از برنامه های اصلی پیامبران دانسته و مى فرماید:
«نَحْنُ مَعاشِرُالأنْبِیاءِ وَ الاُمَناءِ و الأتْقِیاء بَراءٌ منَ التَّکَلُّفِ؛[8] ما گروه پیامبران و صادقان و متقیان ، از تکلف به دور هستیم (و زحمت بى جا برای خود و دیگران ایجاد نمى کنیم)».

5.دوری از ایجاد  منازعات اجتماعی
رسانه ملی باید مروج وحدت اسلامی در جامعه باشد و تمام سعی خود را نماید که از هرگونه کاری که موجب تفرقه در جامعه مى شود پرهیز نماید.عیب جویی از افراد و تمرکز بر نقاط ضعف اشخاص و ... از جمله چیزهایی است که وحدت جامعه را مورد تزلزل قرار می دهد؛ لذا رسانه ملی باید به این نکته توجه خاص  داشته باشد. البته همه جا نمى توان این فرمول را پیاده کرد و در شرایطی که افرادی بخواهند با مشی و رفتار خائنانه خود، جامعه را به سوی نابودی کشانده و ارکان و هویت نظام را زیر سؤال ببرند، رسانه ملی وظیفه دارد که این افراد و جریانات را به مردم معرفی کند و جامعه را از فتنه‌های آنها مطلع سازد. به هر حال انتظاری که از رسانه ملی مى رود، این است که وحدت اسلامی را حول محور مستحکم «ولایت فقیه» در جامعه نهادینه کند.

از اخلاق پیامبر اکرم (ص) این بود که از عیوب مردم دوری مى نمود و به نقاط قوت مردم توجه مى نمود. امام صادق (ع) مى فرماید:
«لاتَطْعنُوا فی عُیُوب مَن اقْبلَ اِلَیْکُم بِمَوَدَّتِهِ فَإنَّها لَیْسَتْ مِنْ اَخْلاقِ رَسُولِ اللهِ؛[9] درباره کسی که با شما آشنا و دوست است، عیب جویی نکنید؛ زیرا این، از اخلاق رسول اکرم (ص) نبوده است».

6.صلابت و قاطعیت
یکی دیگر از وظایفی که از رسانه ملی انتظار می رود، صلابت در انجام تکالیف اسلامی مى باشد. گاهی مصلحت اقتضا مى کند که رسانه ملی مطالبی را ارائه نماید که به ذوق گروه خاصی  خوش نمی آید ولی منافع اصلی آن، نصیب آحاد مردم می گردد.
در اینجا می بایست رسانه ملی صلابت اسلامی خود را به منصه ظهور گذارد و به خاطر اسلام و احکام مقدس دینی، رعایت هیچ گروه و جریانی را ننماید و فقط با توجه به منویات رهبری، برنامه‌های خود را ارائه نماید.

باندگرایی و توجه به جریانی خاص و ... از چیزهایی است که رسانه ملی باید از آن پرهیز کند و با قاطعیت تمام، مطالب صحیح و اسلامی را در اختیار مردم قرار دهد. پیامبر اکرم (ص) دارای صلابت فوق العاده‌ای در راه خداوند متعال بود و فقط رعایت مصالح الهی را مى نمود؛ چنانچه در روایت آمده است که:
«کانَ رَسُولُ اللهِ (ص) یَغْضِبُ لِرَبِّهِ و لا یَغْضِبُ لِنَفْسِهِ؛[10] رسول اکرم (ص) برای پروردگارش غضب می کرد و صلابت نشان مى داد و برای مصالح شخصی خود خشمگین نمى شد».


پی نوشت ها
________________________________________
[1] . مبانی انسان شناسی، دکتر محمود روح‌الامینی، انتشارات عطار، ص 147.
[2] . http://mgozal.persianblog.ir
[3] . مائده/67.
[4] . اِسراء/ 36.
[5] . کافی، ج 1،ص 23.
[6] . همان، ج2، ص 117.
[7] . محجة البیضاء، ج4، ص120.
[8] . مصباح الشریعه، ص140؛ کافی، ج 6،ص276.
[9] .کافی، ج 8، ص150.
[10] . مستدرک الوسائل الشیعه، ج7، ص203.



منبع: نویسنده: غلامرضا ذاکر صالحی http://www.ensani.ir/fa/content/58880/default.aspx
۰ نظر ۲۲ دی ۹۱ ، ۱۱:۲۳

محل انتشـار نقـد شمـا

نسبت به رسـانـه هـا

به دو شرط

1-      رعایت قانون و اخلاق حرفه ای

2-      و داشتن آدرس رایانامه ایرانی

چه با نام اصلی

و چه با نام مستعار

 و چه به صورت ناشناس

 

*ارسال نقد منصفانه وشفاف از شما

در بخش نظرات

و انعکاس آن از وبلاگ نقد رسانه

 

*ذکر  موضوع مورد نقد و نام رسانه،
تاریخ شمسی و ساعت، و شبکه یا صفحه
برای شروع نقد لازم است.


*در منوی بالای وبلاگ نقد رسانه
وارد برگه ی نقد از شما، انتشار از ما بشوید
و متن انتقادی خود را نسبت به رسانه ها در بخش نظرات بنویسید
و ارسال کنید


*تا با نام خودتان یا نام مستعارتان
منتشر شود.

 

۲ نظر ۰۲ دی ۹۱ ، ۱۷:۲۳