نماز جمعه در قرآن مجید
دین مقدس اسلام بیش از هرچیز به وحدت و یکپارچگی مسلمانان اهمیت داده٬ می کوشد تا به هر وسیله ی ممکن این معنا تحقق پیدا کند از این رو عواملی که منجر به پراکندگی و گسستگی صفوف مسلمان ها می گردند در اسلام از منفورترین پدیده ها به شمار می روند؛ دروغ٬ غیبت٬ تهمت٬ نفاق و سخن چینی مفاهیمی از این گونه اند و متقابلاً عوامل و پدیده هایی که به نوعی انسجام و یکپارچگی آنان را حفظ کند جزو محبوبترین عوامل هستند. در این راستا نماز جمعه از اهمیت وافری برخوردار است؛ به نحوی که در قرآن اهل ایمان در روز جمعه به برپا داشتن نماز جمعه و دوری از کارهای مخالف آن مأمور گشته اند ________________________________________ برای نمونه بنگرید به الف ـ یا ایّهاالذین امنوا اذا نودی للصّلوة من یوم الجمعه فاسعوا الی ذکرالله و ذروا البیع ذلکم خیر لکم ان کنتم تعلمون1 ای کسانی که ایمان آورده اید! هنگامی که برای نماز روز جمعه ندا در داده می شود به سوی ذکر خدا بشتابید و خرید و فروش را رها کنید اگر بدانید این برای شما بهتر است. مورد خطاب آیه اهل ایمان می باشند بنابراین «ایمان» مقتضی اهتمام به اقامه ی نماز جمعه و اعراض و وانهادن کارهای مخالف آن می باشد «نودی» از ماده ی «نداء» بانک برآوردن و در این جا به معنای اذان است؛ زیرا در اسلام ندایی برای نماز جز اذان نداریم به این ترتیب هنگامی که صدای اذان نماز جمعه بلند می شود اهل ایمان موظفند کسب و کار را رها کرده به سوی نماز که مهمترین یاد خدا است بشتابند 2 مرحوم علامه ی طباطبایی هم به همین مضمون اشاره دارد 3 گفتنی است که در برخی از روایات در مورد نمازهای روزانه آمده است که برای شرکت در نماز با آرامش گام بردارید ولی در مورد نماز جمعه آیه فوق می فرماید فاسعوا؛ بشتابید و این دلیل بر اهمیت فوق العاده نماز جمعه است منظور از «ذکرالله» در درجه ی اول نماز است ولی می دانیم که خطبه های نماز آمیخته ی با ذکر خداست و در حقیقت بخشی از نماز جمعه است بنابراین برای شرکت در خطبه ها نیز باید تسریع کرد جمله ی «وذروالبیع» به این معناست که با شنیدن اذان در روز جمعه خرید و فروش را ترک کنید و به نماز جمعه بشتابید؛ البته مراد خصوص ترک داد و ستد نیست بلکه ترک هر عملی که موجب اعراض از نماز جمعه گردد مورد نظر آیه است و ذکر خصوص داد و ستد به این جهت است که داد و ستد از پرفایده ترین اعمال آدمی در دنیا است؛ وقتی این عمل را می بایست ترک کرد؛ ترک بقیه ی اعمال معارض با نماز جمعه به طریق اولی است. جمله ی «ذلکم خیرلکم» اشاره دارد به این که در هنگام ظهر در روز جمعه بهترین کار اقامه ی نماز جمعه است و هیچ عمل دیگری جای آن را نمی گیرد ________________________________________ ب ـ فاذا قضیت الصلوة فانتشروا فی الارض و ابتغوا من فضل الله و اذکرواالله کثیرا لعلکم تفلحون و چون نماز گزارده شد در روی زمین پراکنده گردید و فضل خدا را جویا شوید و خدا را بسیار یاد کنید باشد که شما رستگار گردید منظور از قضأ صلوة اقامه نماز جمعه و تمام شدن آن است و مراد از «انتشار در ارض» متفرق شدن مردم در زمین و مشغول شدن در کارهای روزانه برای به دست آوردن فضل خدا رزق و روزی است و اگر در میان همه کارهای روزانه فقط طلب رزق را نام برده برای این بود که مقابل ترک بیع در آیه قبلی واقع شود لیکن از آنجایی که ما در آیه قبلی گفتیم که منظور از ترک بیع همه کارهایی است که آدمی را از نماز باز می دارد لاجرم باید بگوییم منظور از طلب رزق هم همه کارهایی است که عطیه ی خدای تعالی را در پی دارد چه طلب رزق و چه عیادت مریض و یا سعی در برآوردن حاجت مسلمان و یا زیارت برادر دینی یا حضور در مجلس علم و یا کارهایی دیگر از این قبیل 4 ناگفته پیداست که امر به «انتشار در زمین» و «طلب روزی» امر وجوبی نیست بلکه به اصطلاح «امر بعد از نهی» است و دلالت بر جایز بودن انتشار می کند؛ ولی بعضی از این تعبیر چنین استفاده کرده اند که تحصیل روزی بعد از نماز جمعه مطلوبیت و برکتی دارد و در حدیثی آمده است که پیامبر بعد از نماز جمعه سری به بازار می زد 5 جمله «واذکروا اللّه کثیرا» اشاره به یاد خدا است در برابر آن همه نعمت هایی که به انسان ارزانی داشته ________________________________________ ج ـ و اذا رأوا تجارة او لهوا انفضّوا الیها و ترکوک قائما قل ما عندالله خیر من اللّهو و من التّجارة و الله خیر الرّازقین 6 و چون داد و ستد یا سرگرمی ای ببینند به سوی آن روی آور می شوند و تو را در حالی که ایستاده ای ترک می کنند بگو آنچه نزد خداست از سرگرمی و از داد و ستد بهتر است و خدا بهترین روزی دهندگان است. و اما شأن نزول این آیه عبارت است از این که در یکی از سالهایی که مردم مدینه گرفتار خشکسالی و گرسنگی و افزایش نرخ اجناس شده بودند دحیه7 با کاروانی از شام فرا رسید و با خود مواد غذایی آورده بود در حالی که روز جمعه بود و پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم مشغول خطبه نماز جمعه بود . طبق معمول برای اعلام ورود کاروان طبل زدند و حتی بعضی دیگر آلات موسیقی را نواختند مردم با سرعت خود را به بازار رساندند در این هنگام مسلمانانی که در مسجد برای نماز اجتماع کرده بودند خطبه را رها کرده و برای تأمین نیازهای خود به سوی بازار شتافتند تنها دوازده مرد و یک زن در مسجد باقی ماندند آیه نازل شد و آنها را سخت مذمّت کرد پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمود اگر این گروه اندک هم می رفتند از آسمان سنگ بر آنها می بارید 8 قل ما عندالله خیر من اللهو و من التجارة و اللّه خیر الرّازقین در این قسمت از آیه به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم امر می کند که مردم را به خطایی که مرتکب شدند متنبه کند و بفهماند که کارشان چقدر زشت بوده و مراد از جمله «ما عندالله» ثوابی است که خدای تعالی در برابر شنیدن و موعظه در نماز جمعه عطا می فرماید و معنای جمله این است که به ایشان بگو آنچه نزد خدا است از لهو و تجارت بهتر است برای اینکه ثواب خدای تعالی خیر حقیقی و دائمی و بدون انقطاع است و اما آنچه در لهو و تجارت است اگر خیر باشد خیری خیالی و غیردائمی است علاوه بر این چه بسا خشم خدا را در پی داشته باشد همچنان که لهو همیشه خشم خدای تعالی را در پی دارد 9 ثواب و پاداش الهی و برکاتی که از حضور در نماز جمعه و شنیدن مواعظ و اندرزهای پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و تربیت معنوی و روحانی عاید شما می شود قابل مقایسه با هیچ چیز دیگر نیست و اگر از این می ترسید که روزی شما بریده شود اشتباه می کنید خداوند بهترین روزی دهندگان است 10 در آیه شریفه که از کلمه «قائما» استفاده شده نشان می دهد که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم ایستاده خطبه نماز جمعه می خواند جابر بن سمره می گوید من هیچ گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم را ندیدم که نشسته خطبه بخواند پس اگر کسی برایت حدیث کرد که آن جناب نشسته خطبه خوانده دروغ گفته است11 و همچنین از عبدالله بن مسعود پرسیدند آیا پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم ایستاده خطبه می خواند؟ گفت مگر نشنیده ای که خداوند می گوید «و ترکوک قائما» تو را در حالی که ایستاده بودی رها کردند 12 و در تفسیر الدرالمنثور آمده است که ابن ابی شیبه از طاووس روایت کرده که گفت رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم و ابوبکر و عمر و عثمان همگی ایستاده خطبه می خواندند و اولین کسی که بالای منبر نشست و خطبه خواند معاویة بن ابی سفیان بود 13 ________________________________________ د ـ حافظوا علی الصّلوات و الصّلوة الوسطی و قومواللّه قانتین 14 بر نمازها و نماز میانه مواظبت کنید و خاضعانه برای خدا به پا خیزید در این که منظور از «صلوة وسطی؛ نماز میانه» چیست مفسران اقوال زیادی را ذکر کرده اند مرحوم علامه طباطبایی می فرماید برخی آن را نماز جمعه دانسته اند 15 شهید آیت الله دستغیب رحمه الله که خود فدای این فریضه بزرگ الهی شده است در ذیل این آیه شریفه می فرماید بیشتر علما فرمودند «نماز میانه» نماز ظهر است؛ زیرا وقت آن در وسط روز و میان نماز صبح و عصر می باشد و در روایات فراوانی تصریح شده که نماز میانه نماز ظهر است و در برخی روایات گفته شده مراد از نماز میانه نماز جمعه است و چون در روز جمعه نماز جمعه از ظهر کفایت می کند بنابراین نماز جمعه همان نماز میانه است که مورد تأکید پروردگار است 16 در اول کتاب مستدرکات از امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود منظور از نماز میانه در آیه نماز جمعه است و در غیر جمعه منظور نماز ظهر است نماز جمعه یا ظهر نخستین نمازی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم آن را خواند که در وسط دو نماز نماز صبح و نماز عصر واقع شده است 17 ________________________________________ 1ـ جمعه 9 2ـ تفسیر نمونه ج 24 ص 126 3ـ تفسیر المیزان ج 19 ص 461 4ـ المیزان ج 19 ص 462 5ـ نمونه ج 24 ص 128 6ـ جمعه 11 7ـ دحیه ابن کعب کلبی از تجار مدینه بود که بعدا به اسلام روی آورد 8ـ تفسیر نمونه ج 24 ص 125؛ مجمع البیان ج 9 ص 287 9ـ المیزان ج 19 ص 463 10ـ تفسیر نمونه ج 24 ص 129 11ـ المیزان ج 19 ص 467 نمونه ج 24 ص 130 12ـ تفسیر نمونه ج 24 ص 130 13ـ المیزان ج 19 ص 467 14ـ بقره 238 15ـ المیزان ج 19 ص 465 16ـ جمعه و نماز یا جهاد هفتگی عبدالحسین دستغیب 17ـ به نقل از یک بررسی تحقیقی و استدلالی پیرامون نماز جمعه تألیف آیت الله سیداسماعیل حسینی مرعشی ص 60 پایگاه استقلال فرهنگی محتوای نماز جمعه در قرٱن را که از نرم افزار اندرویدی نماز جمعه استخراج نموده است؛ تقدیم مسلمانان پیرو قرآن مجید می کند. شما نیز برای شکوه هرچه بیشتر این اجتماع هفتگی٬ این محتوا را به دوستان ایمانی خود هدیه دهید. zqz.ir/EsteghlaleFarhang
۰ نظر
۲۷ تیر ۹۳ ، ۰۶:۱۸
