نگاهی به کارکردهای رسانه ای در انقلاب اسلامی
رسانههای سنتی،
انقلابیترین رسانهها
رسانه های گروهی، علاوه بر این که در فرآیند ارتباطات و جابه
جایی اطلاعات در درون جامعه و ملل سهیم هستند، می توانند با کارکرد خویش در
عرصه های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی به موازات تحولات عمیق در نهادهای
سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و دگرگونی باورها و ارزش های مسلم جامعه کار ساز
بوده و به عنوان یک دانشگاه عمومی در راستای شکوفایی و اعتلای فرهنگ جامعه
به فعالیت بپردازند و زبان هدایت خویش را به کار بسته و جامعه را به سمت و
سوی مطلوب هدایت نمایند.
رسانه به عنوان ابزار جادویی اطلاع رسانی دارای تیغی دو لبه است که در دنیای امروز در دست امپراتوری های بزرگ رسانه ای و خبری دنیای مقابل اسلام قرار دارد اما دیری نخواهد پایید اسلام سنگرها ی جهانی را فتح خواهد کرد همانگونه که پس از انقلاب اسلامی ایران بر شدت این فتوحات افزوده شده است، مسلمانان بر رسانه نیز فائق خواهند آمد و آنرا در خدمت اسلام قرار خواهند داد.
در این میان لوازم ارتباط فردی و جمعی نیز کارکردهای خاص خود را دارند. گر چه بعضی حریمهای انسانی در این میان از بین رفته است اما پویایی موجود در اسلام و آداب اسلامی دیر یا زود احکام و نحوه استفاده و برخورد با این مسئله باز خواهند شناخت کما اینکه در بعضی حوزه ها به سرمنزل رسیده است. اگر در گذشته تجارت به عنوان یکی از عوامل انتشار اسلام بوده، امروز لوازم ارتباط جمعی به شکلی ساده تر، این امر را محقق نموده است. برد نهایی از آن مسلمانان خواهد بود چرا که در این میان دستان دنیای غرب خالی است و با این بن بست های پی در پی موجود در خود، انفجار نورانقلاب اسلامی از پس دیوارهای رسانه ای کشیده شده و بر دیدگان مردم دنیا خود را نمایان نموده است.
از سوی دیگر در اسلام جاذبه ها و زیبایی ها و برنامه سعادت بشری راهگشایی است که بلاشک منجر به پیروزی مسلمین خواهد شد که البته دوری و نزدیکی این پیروزی بستگی به حجم و تلاش بیشترآنان در این عرصه ها دارد.
با نگاهی به رسانه های گروهی و انواع آن می توان تاثیرات آن ها را در پیروزی انقلاب اسلامی ایران به خوبی دریافت:
کار کرد سینما
به عنوان مثال، ورود سینما به ایران از دوران حکومت پهلوی مصادف بود با پیروی و تقلید از حال و هوای فیلم های غربی و... . کسانی که متولی این حرفه بودند، نه حس مسؤولیت دینی داشتند و نه عرق ملی، بلکه بعضا نسبت به اسلام نیز از خود ضدیت نشان می دادند.[1]
عملکرد مخرب و منفی سینما در این برهه از تاریخ ایران موجب شد تا نوعی مخالفت اجتماعی نسبت به این پدیده در جامعه ی ایران به وجود آید و خانواده های مذهبی و اصیل، روحانیون آگاه و بیدار به مخالفت جدی با سینما برخیزند.آلودگی سینما به ابتذال و فحشا و اشاعه ی فرهنگ غربی، علمای دین را بر آن داشت تا فتوای شرعی علیه سینما صادر کنند. شیخ فضل الله نوری آن را وسیله ای جهت تخدیر و عامل نوظهور غرب برای رسوخ در اعتقادات ملت ایران دانست.[2]
بررسی کارکرد مطبوعات
با نگاهی به مطبوعات قبل از انقلاب می توان به این نکته پی برد که یکی از عناصر (لاینفک فیلم های سینما) صحنه های مبتذل و اشاعه ی مسایل ضد اخلاقی بوده و نویسندگان فیلم نامه از درک احساسات و نیازهای واقعی جامعه ی ایران عاجز بودند.اصل در راه اندازی این پدیده در عصر پهلوی در حقیقت آن بود که کوشش می شد تا افکار عمومی را از مسایل اساسی مملکت منحرف ساخته و مردم را به صورت مصرف کنندگان انفعالی ارزش ها و عادات غربی در آورند.
خوشبختانه با پیروزی انقلاب اسلامی و با تغییر معیارهای ارزش حاکم بر تمامی رسانه های گروهی; از جمله سینما، فرهنگ ضد ارزش حاکم بر سینماها کنار گذاشته شد و این رسانه عهده دار رسالت سنگین و خطیر; یعنی معرفی و تبلیغ ارزش های اسلامی شد.در مقدمه ی قانون اساسی جمهوری اسلامی راجع به رسانه های گروهی کشور آمده است:
"وسایل ارتباط جمعی بایستی از جهت روند تکاملی انقلاب اسلامی در خدمت اشاعه ی فرهنگ اسلامی قرار گیرد، در این زمینه از برخورد سالم اندیشه های متفاوت بهره جوید و از اشاعه و ترویج خصلت های تخریبی و ضد اسلامی جدا پرهیز کند".[3]
همین محتوا از اصل 175 قانون اساسی استنباط می شود که در آن اصول، خط مشی اهداف و وظایف رسانه های گروهی تعیین گردیده است.[4]
نمونه ی دیگر کارکرد رسانه های گروهی، مساله ی مطبوعات است. این پدیده برای نخستین بار در دوره قاجار به دستور عباس میرزا وارد ایران شد.
این رسانه هم متاسفانه در بدو ورود و در مرحله ی شکل گیری خود، در شرایط نامطلوب تقلید سطحی از غرب و بی توجهی به هویت ملی تکوین یافت.
نسل اولیه ی مطبوعات کشور به شدت تحت نفوذ حکومت های استبدادی وقت بودند و جز نقش جارچی و زبان یک طرفه ی حکومت نقش دیگری را ایفا نمی کردند.
سال 1357 شمسی را سال طلایی مطبوعات ایران نامیده اند; زیرا در این سال حدود چهار صد نشریه منتشر شد که تاثیر مطبوعات در خدمت بلوغ فکری، آگاهی های سیاسی و اجتماعی جامعه ی ایران را نشان می دهد.[5]
رسانه های امام خمینی (ره)
انقلاب اسلامی ایران زمانی به بار نشست که تمامی کانالهای ارتباطی مدرن نظیر رادیو تلویزیون، سینما، مطبوعات و... در اختیار رژیم شاه بود و حکومت پهلوی با بهره گیری از این رسانه ها در صدد تغییر ماهیت فرهنگی جامعه ایرانی بود.بنیانگذار جمهوری اسلامی با به کارگیری موفقیت آمیز رسانه های سنتی نظیر مسجد، حسینیه، تکایا و بازار در بسیج عمومی و تغییر ساختارهای اجتماعی، نظریه پردازان عصر ارتباطات را به چالش فراخواند.
یک محقق معروف آمریکایی در بخش پایانی کتاب خود در سرفصلی با عنوان "رسانه
هایی کوچک برای یک انقلاب بزرگ" در باره رسانه های امام خمینی (ره) نوشته
است:
" ....مخالفت با شاه به وسیله شبکه های غیر رسمی توسط ۲۰۰ هزار مبلغ دینی و ۹۰ هزار مسجد سازماندهی شد .... "
" ... در حالی که آیت الله خمینی و دیگر رهبران مذهبی به خارج از کشور
تبعید شده بودند اما پیامهای آیت الله به شکل کاست برای پیروانش ارسال می
شد. پیامهای او سپس چاپ و تکثیر می شد ....."
" .... در انقلاب ایران در حقیقت مردم با هم برخورد نداشتند بلکه برخورد
بین رسانه های بزرگ در برابر رسانه های کوچکتر بود و سرانجام رسانه های
کوچکتر (سنتی) پیروز شدند...."[6]
پیروزی ۵۷،
ارزش و اعتبار رهبران محلی را در هدایت توده ها با بهره گیری از کانالهای
ارتباطات سنتی به منصه ظهور رساند. رهبرانی که با جاری رود، دریای انسانها
را به خروش آوردند و طومار حاکمیت صاحبان قدرت را در هم پیچیدند.[7]
حماسه دفاع مردمی در هشت سال جنگ تحمیلی تایید دیگری بر قدرت رسانه های سنتی در بسیج عمومی بود. تریبونهای مساجد و جمعه و جماعات، حسینیه ها و هیات های مذهبی، روحیه سلحشوری را در جوانان این مرزوبوم شعله ور ساخت تا جلوه های ایمان و ایثار، طوفان غیرت و مردانگی برپا سازد. طوفانی که توانست ماشین جنگی خصم را از کار بیاندازد.
در ذیل به تاثیر برخی از رسانه های انقلابی در پیروزی انقلاب اسلامی ایران اشاره می کنیم:
منبر، رسانه چهره به چهره
شاید بتوان از منابر بهعنوان مهمترین و قدرتمندترین این رسانهها در زمان قبل از انقلاب اشاره کرد. با اینکه در آن زمان، رژیم رسانههای بزرگ و مدرن را در اختیار داشت، ولی هیچکدام قدرت و تأثیرگذاری منابر را نداشته است. روحانیون با سخنرانیهای خود علاوه‌بر اینکه به سخنرانیهای مذهبی و تقویت باورهای مردم میپرداختند، پرده از جنایات رژیم شاه برمیداشتند و مردم را از اوضاع خفقانبار جامعه آگاه می‌کردند و آنها را بهمبارزه و تظاهرات علیه رژیم دعوت می‌کردند که واقعا هم مؤثر بودند.
منبر
جزو ملزومات اولیه هر مسجد تلقی می‌گردد. حضور مخاطب در کنار منبر و گوش
دادن به وعاظ عملی انتخابی است. بین واعظ و مخاطب رابطه اعتماد وجود دارد.
در کنار منبر، سرعت ارتباط زیاد است و ارتباط بهطور
کامل صورت می‌گیرد. در برابر منبر، ارتباط چهره به چهره صورت می‌گیرد.
گوینده رسانه منبر، چهره مردمی است و در طی زمان قداست پیدا می‌کند. این
رسانه بهدلیل فضای سنتی ـ مذهبی جامعه ایرانی، از قابلیت تأثیرگذاری فراوانی برخوردار بود.
در واقع منبر بهعنوان رسانه عمومی اسلام نقش شگفتیساز و حماسی را در انقلاب اسلامی ایفا کرد. زیرا سخنرانان روحانی با استفاده از آن بهعنوان تریبونی در جهت رساندن صدای انقلاب به گوش ملت ایران استفاده کردند.
پیام‌رسانی از طریق رسانههای سنتی (منبر) در دو مقطع مهم با کارویژگیهای خاصی صورت گرفت. مقطع اول نهضت، هنوز حضرت امام از ایران تبعید نشده بود و مقطع دوم از تبعید حضرت امام تا پیروزی انقلاب اسلامی را شامل می‌شود. طیفی از وعاظ در طی این دو مقطع از سال 1341 تا بهمن 1357 در صدد برآمدند با استفاده از رسانه منبر، مشروعیت نظام حاکم را بهچالش بکشانند و توانستند افکار عمومی جامعه را بهسوی نهضت جلب کنند.
آیت‌الله طالقانی و حجت‌الاسلام فلسفی بهعنوان دو تن از پیشگامان نوگرای پیام‌رسانی از منبر نقش بهسزایی در آگاهی مردم داشتند. این دو شخصیت در مقطع قبل از تبعید امام با رویکردی نو از منبر برای پیام‌رسانی بهره میبردند و حتی علاوه‌بر آن در رادیو نیز برنامههای تربیتی ـ اخلاقی ارائه می‌کردند.
موج دوم پیام‌رسانی نهضت، از تبعید امام تا پیروزی انقلاب بود. مبارزه و پیام‌رسانی در زمان تبعید رهبری نهضت از طریق مبارزات علنی و مخفیانه تداوم یافت. تلاش‌های آیت‌الله سعیدی بهعنوان پیشگام پیام‌رسانی آموزههای نهضت و حجت‌الاسلام هاشمی‌نژاد بهعنوان پیام‌رسان نهضت جزو ماندگارترین مبارزات رسانهای انقلاب است.
نوارهای ضبط صوت و اعلامیهها
نوارهای ضبط صوت هم یکی دیگر از رسانههایی بود که آن زمان از آن استفاده میشد. امام خمینی(ره) که آزادی بیان و دسترسیشان به رسانههای جمعی محدود شده بود، برای رساندن پیامشان بهمردم و پرهیز از محدودیتهای تحمیل شده از سوی رژیم، از«رسانههای کوچک» سود جستند. از تبعیدگاه خود در نجف و سپس در پاریس، پیامها را با نوار ضبط صوت و تلفن به ایران میفرستادند. این نوارها بعدا در شمار هزارها تکثیر و در تمام کشور توزیع میشد. در بسیاری موارد، سخنرانیهای ایشان روی کاغذ پیاده و برای توزیع انبوه تکثیر میگردید.
از دیگر رسانههایی که در اختیار نیروهای انقلابی بودند، از اعلامیهها میتوان نام برد که شامل مطالب گوناگون و مربوط به گروههای مبارز مختلفی بودند و هدف واحدی را دنبال می‌کردند از جمله: دعوت بهمبارزه، برملا کردن جنایات شاه و...مهمترین اعلامیههای پخش شده مربوط به بیانات و پیامهای امام خمینی(ره) بود که توسط گروههای مختلف تکثیر و میان مردم توزیع میشد.
گروهها نیز خود اقدام به نشر مطالب مورد نظرشان بهاین وسیله می‌کردند. با اینکه رژیم پهلوی رسانههای مدرن و بزرگی را در دست داشت و بر آنها بهطور جدی و دقیق نظارت میکرد و در راستای حفظ حاکمیت خود آنها را پیش میبرد، ولی با این حال نتوانست از این رسانهها که یکی از مهمترین و قدرتمندترین ابزارهای هر حکومتی برای نیل به اهداف و حفظ قدرتشان است، استفاده کند ولی در مقابل نیروهای انقلابی با استفاده از رسانههای سنتی و کوچک مثل نوارهای ضبط صوت که قطعا قدرت و کارایی رسانههای حاکمیت را دارا نبودند، توانستند بیشترین تأثیرات را بر مردم بگذارند و حربههای رسانههای حاکمیت را بیاثر کرده و پایههای رژیم پهلوی را متزلزل کنند.[8]
پی نوشت ها:
منبـع:
نویسنده: عاطفه امینی
http://www.irdc.ir/fa/content/12037/default.aspx