وظیفه رسانه‌ها
از نگاه نبوی صلی الله علیه و آله و سلم
بی شک یکی از وسایل مهمی که در جامعه ما
می تواند موجب بالارفتن سطح فرهنگ اسلامی شود، رسانه ها می باشد که در رأس
آن رسانه ملی است.اگر در صدر اسلام، آداب و رسوم دینی و اخلاقی توسط نوشته و
زبان و مانند آن به گوش جهانیان می رسید و پیامبر اکرم (ص) برای آن یک
ضوابطی قرار داده بودند، در عصر حاضر نیز پیام رسانی دینی با قالب جدیدتر
به میدان آمده است که در شرایط حاضر، بیشترین سهم را رسانه ملی بر دوش
گرفته است.
پرواضح است که «ترویج ارزش‌های اسلامی» و «حفظ نظام اسلامی» بزرگ‌ترین وظیفه رسانه ملی مى باشد که مى تواند در سایه انجام این دو تکلیف اصلی و خطیر، جامعه اسلامی را به سوی کمال و وحدت کلمه سوق دهد.
در این نوشتار برآنیم تا با بهره گیری از سخنان پیامبر اکرم (ص)، وظایف و رسالت‌های رسانه ملی را بررسی و تبیین نماییم.
مفهوم شناسی رسانه
یکی از پدیده‌های جدیدی که امروزه در ارتباط با جامعه و فرهنگ، مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته، پدیدۀ رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی است. برخلاف گذشته که انتقال فرهنگ در سطحی محدود و بسیار کند و تدریجی صورت مى گرفت، امروزه با گسترش رسانه‌ها، جریان انتقال و اشاعۀ فرهنگ در سطحی وسیع و در زمانی کوتاه صورت گرفته و مجموعۀ وسیعی از معانی در نظام فرهنگی در کل جامعه گسترش مى یابد.
شاید بتوان گفت «هر وسیله‌اى که پیامى را منتقل کند، رسانه است» امّا این، ساده سازى است و نمى تواند ابعاد مختلف رسانه را نشان دهد . اگر هم بگوییم « رادیو و تلویزیون و مطبوعات و کتاب و سینما و حتّى اینترنت، رسانه هستند » باز هم بخشى از این مفهوم را نادیده گرفته‌ایم و به ویژه فرهنگ بومى و سنتى و شرقى و حتّى اسلامى خود را نادیده انگاشته‌ایم.
بنابراین، بهتر است بگوییم:«رسانه، موجود زنده‌اى است که پیامى را از یک پیام ساز بـه یک پیام‌‌گـیر (مخاطب) مـنتقل مى کند.». اگر این گونه به رسانه نگاه کنیم، نتایج زیر گریز ناپذیرند:
1) رسانه‌ها تمام ویژگى هاى موجود زنده را دارا هستند و پا را از صِرف برقرارى ارتباط و انتقال‌ِ پیام ِفراتر مى گذارند و خود، تبدیل به «پیام ساز» مى شوند.
2) طبق این دیدگاه، محصول پخش شده از یک رسانه، خود، به رسانه تبدیل مى شود. اگر مک لوهان گفت:
The Media is the Message
ما مى گوییم:
The Message is the Media
این دو همواره به صورت یک جریان پیوسته به همدیگر تبدیل مى شوند و دایره‌ای تشکیل مى دهند که در هر نقطه که یکى به پایان برسد، از همان نقطه دیگرى شروع مى شود.
3) طبق این تعریف، موارد زیر رسانه‌اند و حتّى بر اساس ویژگى هاى جهانى امروزین، همه، رسانه جمعی اند:«رادیو، تلویزیون، مطبوعات، کتاب، سینما، رایانه شخصى ، نوار، ویدئو، سى دى ، دى وى دى ، اینترنت، صفحات وب، وبلاگ، رادیو بلاگ ، فتو بلاگ ، ویدیو بلاگ ، پادکست ، تلفن‌هاى همراه، تریبون، منبر، محراب، مأذنه و مناره، خود اذان، مقام (در فرهنگ ایرانى و اسلامى )، گنبد و بقعه،عکس، فیلم، کارتون و پویانمایى ، تابلو، بیل بورد (تابلوهاى خیابانى )، آرم (نشانه)، دیوار نوشته، بازى (گیم) ، و ... ».[1]
تقسیم بندی رسانه
الف ـ رسانه‌های چاپی (printed media) مانند روزنامه و مجله.
ب ـ رسانه‌های الکترونیک (electronic media) مانند رادیو و تلویزیون.
ج ـ رسانه‌های دیجیتال (digital media) مانند سی دی، دی وی دی، هارد دیسک، فلاپی دیسک و فلش دیسک.
کارکردهای سه گانۀ رسانه‌ها
محققان و صاحب نظران، سه کارکرد عمده برای رسانه ها تعریف و تبیین کرده اند:
1) نظارت بر محیط: جمع آوری و توزیع اطلاعات در مورد رویدادهای محیطی، هم در داخل و هم در خارجِ یک جامعه خاص.
2) همبستگی بخشی از جامعه در واکنش به محیط.
همبستگی در اینجا شامل تفسیر اطلاعات مربوط به محیط و توصیه در مورد نحوه رفتار در واکنش به این رویدادها می باشد. این فعالیت تاحدودی به عنوان ویرایش شناخته می شود.
3) انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر.[2]
پیوند دین و رسانه
امروزه حضور گسترده رسانه های جمعی در جهت دهی به افکار عمومی جهان، از واقعیات انکارناپذیر می باشد که دنیای معاصر را از حیث ساخت و محتوا، تحت تأثیر قرار داده است. این معنا تا بدانجا پیش رفته که عصر حاضر را عصر رسانه‌ها نامیده‌اند. عصری که بحران معنویت نیز بشرِ قرن تکنولوژی را متأثر ساخته تا آنجا که شکل‌گیری گسترده ادیان نوظهور را خصوصاً در جوامع صنعتی شاهد هستیم. بى شک این موضوع، اهمیت ادیان سنتی را نیز در نظامی از بازتعریف مبانی خود قرار داده و آنها را در راستای تشکیل پیوندهای سیستماتیک با سایر حوزه ها فعال نموده است؛ یکی از مهم‌ترین این پیوندها، در عرصه دین و رسانه نمود پیدا مى کند. براین اساس، کارکردهای رسانه نیز متأثر از این نوع پیوندها گردیده است که این مقوله را در حوزه دین می توان به خوبی از میان گزاره های ارزشیِ دین‌داران و دین‌مداران جستجو نمود.
قرآن کریم و اخلاق رسانه‌ای
خداوند متعال که توسط پیامبرش، پیام الهی خود را به مردم ابلاغ کرد، همواره بر این نکته تأکید مى فرماید که در راه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی دینی، اصل پیام را بدون هیچ کم و کاستی به گوش مردم برساند و در این راه مقدس، جز آرمان های دینی و اسلامی، ملاحظه هیچ شخص حقیقی یا حقوقی را نکند.چنانچه در مساله غدیر خم از رسول اکرم (ص) می خواهد که ولایت حضرت علی (ع) را به گوش جهانیان برساند و در این امر الهی هیچ قصوری صورت نگیرد:
)یا أَیهَا الرّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلّغْتَ رِسالَتَهُ(.[3]
ای رسول! آنچه را که از سوی خدا به تو رسید، ابلاغ کن و اگر انجام ندهی، رسالت خود را انجام نداده‌ای».
در کنار این مطلب، اطلاع‌رسانی و تبلیغ از منظر قرآن کریم با ضوابط و اخلاق خاصی همراه است و باید از اشاعه مطالب کذب و غیر واقعی دوری نمود و مطالبی را در میان مردم ارائه کرد که دارای سندیّت بوده و اخلاق اسلامی را ترویج نماید؛ چنانچه قرآن کریم در این باره مى فرماید:
)وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ([4]؛
«و آنچه را که بدان علم نداری، پیروی مکن».
پیامبراکرم (ص) و اخلاق رسانه‌ای
بی تردید مى توان رسانه‌های مختلف جامعه را، مبلغان امروز بدانیم که هرکدام رسالت گسترش ایمان و اخلاق را بهتر انجام دهند، در زمره رسانه‌های دینی و اخلاقی قرار مى گیرند. در رأس این رسانه‌ها، رسانه ملی قرار دارد.
پیامبر اسلام (ص) که خود بزرگ‌ترین اطلاع رسانی دینی را به واسطه قرآن کریم و بیانات شیوای خود انجام دادند، اخلاق و وظایف خاصی را از پیام‌رسانان و اصحاب رسانه انتظار دارند که عبارت‌اند از:
1.ظرفیت سنجی مخاطب
یکی از امور مهمی که همواره می بایست به عنوان خط مشی اصلی اصحاب رسانه باشد، توجه به ظرفیت و دامنه علمی مخاطب خود مى باشد.خیلی از مسائل اگرچه صحیح و منطقی مى باشد، ولی گاهی مصلحت نیست که در اختیار افکار عمومی قرار گیرد؛ چرا که مخاطب، ظرفیت دریافت چنین مطلبی را ندارد. رسانه ملی باید مطالبی را انتخاب کند که در حد متوسطِ ظرفیت مخاطبان باشد و از ارائه مطالب و اخباری که بالاتر از ظرفیت و سطح علمی مردم مى باشد، پرهیز نماید؛ زیرا این خود مى تواند ایجاد چالش نماید. به همین خاطر پیامبر اکرم (ص) درباره رعایت ظرفیت مخاطب چنین می فرماید:
«اِنّا معاشرُ الأنبیاءِ اُمِرْنا اَنْ نُکَلَّمَ الناسَ عَلی قَدْرِ عُقُولِهِم؛[5] ما پیامبران، مأموریم که با مردم بر اساس میزان عقل و تدبیرشان صحبت نماییم».
2. همراهی و همدلی با مخاطبان
بی تردید رسانه ملی مى تواند مرکزی برای انس و الفت جامعه اسلامی باشد و وحدت اسلامی را در سایه ولایت الهی، برای مردم به ارمغان آورد. رسانه ملی وظیفه دارد که همواره به عنوان بلندگوی جامعه اسلامی با ایجاد و پخش برنامه های مناسب و در شأن مردم اسلامی، روحیه همدلی و همیاری را در جامعه ایجاد نماید؛ به شکلی که جامعه اسلامی احساس کند که یک دوستی و یگانگی دینی بین آحاد مردم وجود دارد. چنانچه وجود مقدس پیامبر اسلام (ص) همدلی با مردم را بزرگ‌ترین وظیفه خود دانسته و مى فرمود:
«اَمَرَنی رَبّی بِمُداراةِ الناسِ کَما اَمَرَنی بِأداءِ الْفَرائِضِ؛[6] خداوند، مرا به مدارا کردن با مردم دستور داد همان‌طور که به انجام واجبات فرمان داده است».
3.توجه دقیق به احکام اسلامی
مردم جامعه ما به گونه‌ای هستند که رسانه ملی را تریبون ارزش های اسلامی مى دانند و هرچه را که از این رسانه پخش شود، برای خود حجت مى دانند.با این شرایط، رسانه ملی مى بایست آداب و دستورهای اسلامی را در سرلوحه کار خود قرار دهد و بیش از همه چیز باید توجه داشته باشد که محتوا و قالب برنامه‌هایش با احکام اسلامی تطبیق داشته باشد و این انتظاری است که همه مردم از این رسانه ارزشمند و تأثیرگذار دارند. مشی و اخلاق پیامبر اکرم (ص) مطابق با دستور الهی و قرآن کریم بود و هیچگاه از این محور خارج نمى شد. چنانچه در روایت است:
«کان خلقهُ القرآن؛[7] اخلاق و رفتار رسول اکرم (ص) بر اساس قرآن بود».
4. صداقت و واقع‌گرایی
ارزش رسانه ملی به این است که برنامه هایی را در دستور کار خود قرار دهد که به دور از دروغ و مبالغه و اغراق باشد. گاهی در برخی برنامه‌ها مطالبی ارائه مى گردد که مطالب کوچک، بزرگ و مسائل بزرگ، کوچک مى شود و این رهنمودها را نمی توان در جامعه پیاده نمود. رسانه ملی باید دقت نماید که گزارش‌ها صادقانه و برنامه‌ها در حد سطح عادی و متوسط افراد باشد و اموری در جامعه ترویج شود که سنگین و خارج از حیطه عملی افراد نباشد.
چنانچه پیامبر اکرم (ص) دوری از تکلّف و نمایش دروغین را از برنامه های اصلی پیامبران دانسته و مى فرماید:
«نَحْنُ مَعاشِرُالأنْبِیاءِ وَ الاُمَناءِ و الأتْقِیاء بَراءٌ منَ التَّکَلُّفِ؛[8] ما گروه پیامبران و صادقان و متقیان ، از تکلف به دور هستیم (و زحمت بى جا برای خود و دیگران ایجاد نمى کنیم)».
5.دوری از ایجاد منازعات اجتماعی
رسانه ملی باید مروج وحدت اسلامی در جامعه باشد و تمام سعی خود را نماید که از هرگونه کاری که موجب تفرقه در جامعه مى شود پرهیز نماید.عیب جویی از افراد و تمرکز بر نقاط ضعف اشخاص و ... از جمله چیزهایی است که وحدت جامعه را مورد تزلزل قرار می دهد؛ لذا رسانه ملی باید به این نکته توجه خاص داشته باشد. البته همه جا نمى توان این فرمول را پیاده کرد و در شرایطی که افرادی بخواهند با مشی و رفتار خائنانه خود، جامعه را به سوی نابودی کشانده و ارکان و هویت نظام را زیر سؤال ببرند، رسانه ملی وظیفه دارد که این افراد و جریانات را به مردم معرفی کند و جامعه را از فتنه‌های آنها مطلع سازد. به هر حال انتظاری که از رسانه ملی مى رود، این است که وحدت اسلامی را حول محور مستحکم «ولایت فقیه» در جامعه نهادینه کند.
از اخلاق پیامبر اکرم (ص) این بود که از عیوب مردم دوری مى نمود و به نقاط قوت مردم توجه مى نمود. امام صادق (ع) مى فرماید:
«لاتَطْعنُوا فی عُیُوب مَن اقْبلَ اِلَیْکُم بِمَوَدَّتِهِ فَإنَّها لَیْسَتْ مِنْ اَخْلاقِ رَسُولِ اللهِ؛[9] درباره کسی که با شما آشنا و دوست است، عیب جویی نکنید؛ زیرا این، از اخلاق رسول اکرم (ص) نبوده است».
6.صلابت و قاطعیت
یکی دیگر از وظایفی که از رسانه ملی انتظار می رود، صلابت در انجام تکالیف اسلامی مى باشد. گاهی مصلحت اقتضا مى کند که رسانه ملی مطالبی را ارائه نماید که به ذوق گروه خاصی خوش نمی آید ولی منافع اصلی آن، نصیب آحاد مردم می گردد.
در اینجا می بایست رسانه ملی صلابت اسلامی خود را به منصه ظهور گذارد و به خاطر اسلام و احکام مقدس دینی، رعایت هیچ گروه و جریانی را ننماید و فقط با توجه به منویات رهبری، برنامه‌های خود را ارائه نماید.
باندگرایی و توجه به جریانی خاص و ... از چیزهایی است که رسانه ملی باید از آن پرهیز کند و با قاطعیت تمام، مطالب صحیح و اسلامی را در اختیار مردم قرار دهد. پیامبر اکرم (ص) دارای صلابت فوق العاده‌ای در راه خداوند متعال بود و فقط رعایت مصالح الهی را مى نمود؛ چنانچه در روایت آمده است که:
«کانَ رَسُولُ اللهِ (ص) یَغْضِبُ لِرَبِّهِ و لا یَغْضِبُ لِنَفْسِهِ؛[10] رسول اکرم (ص) برای پروردگارش غضب می کرد و صلابت نشان مى داد و برای مصالح شخصی خود خشمگین نمى شد».
پی نوشت ها
________________________________________
[1] . مبانی انسان شناسی، دکتر محمود روح‌الامینی، انتشارات عطار، ص 147.
[2] . http://mgozal.persianblog.ir
[3] . مائده/67.
[4] . اِسراء/ 36.
[5] . کافی، ج 1،ص 23.
[6] . همان، ج2، ص 117.
[7] . محجة البیضاء، ج4، ص120.
[8] . مصباح الشریعه، ص140؛ کافی، ج 6،ص276.
[9] .کافی، ج 8، ص150.
[10] . مستدرک الوسائل الشیعه، ج7، ص203.
منبع: نویسنده: غلامرضا ذاکر صالحی http://www.ensani.ir/fa/content/58880/default.aspx
پرواضح است که «ترویج ارزش‌های اسلامی» و «حفظ نظام اسلامی» بزرگ‌ترین وظیفه رسانه ملی مى باشد که مى تواند در سایه انجام این دو تکلیف اصلی و خطیر، جامعه اسلامی را به سوی کمال و وحدت کلمه سوق دهد.
در این نوشتار برآنیم تا با بهره گیری از سخنان پیامبر اکرم (ص)، وظایف و رسالت‌های رسانه ملی را بررسی و تبیین نماییم.
مفهوم شناسی رسانه
یکی از پدیده‌های جدیدی که امروزه در ارتباط با جامعه و فرهنگ، مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفته، پدیدۀ رسانه‌ها و وسایل ارتباط جمعی است. برخلاف گذشته که انتقال فرهنگ در سطحی محدود و بسیار کند و تدریجی صورت مى گرفت، امروزه با گسترش رسانه‌ها، جریان انتقال و اشاعۀ فرهنگ در سطحی وسیع و در زمانی کوتاه صورت گرفته و مجموعۀ وسیعی از معانی در نظام فرهنگی در کل جامعه گسترش مى یابد.
شاید بتوان گفت «هر وسیله‌اى که پیامى را منتقل کند، رسانه است» امّا این، ساده سازى است و نمى تواند ابعاد مختلف رسانه را نشان دهد . اگر هم بگوییم « رادیو و تلویزیون و مطبوعات و کتاب و سینما و حتّى اینترنت، رسانه هستند » باز هم بخشى از این مفهوم را نادیده گرفته‌ایم و به ویژه فرهنگ بومى و سنتى و شرقى و حتّى اسلامى خود را نادیده انگاشته‌ایم.
بنابراین، بهتر است بگوییم:«رسانه، موجود زنده‌اى است که پیامى را از یک پیام ساز بـه یک پیام‌‌گـیر (مخاطب) مـنتقل مى کند.». اگر این گونه به رسانه نگاه کنیم، نتایج زیر گریز ناپذیرند:
1) رسانه‌ها تمام ویژگى هاى موجود زنده را دارا هستند و پا را از صِرف برقرارى ارتباط و انتقال‌ِ پیام ِفراتر مى گذارند و خود، تبدیل به «پیام ساز» مى شوند.
2) طبق این دیدگاه، محصول پخش شده از یک رسانه، خود، به رسانه تبدیل مى شود. اگر مک لوهان گفت:
The Media is the Message
ما مى گوییم:
The Message is the Media
این دو همواره به صورت یک جریان پیوسته به همدیگر تبدیل مى شوند و دایره‌ای تشکیل مى دهند که در هر نقطه که یکى به پایان برسد، از همان نقطه دیگرى شروع مى شود.
3) طبق این تعریف، موارد زیر رسانه‌اند و حتّى بر اساس ویژگى هاى جهانى امروزین، همه، رسانه جمعی اند:«رادیو، تلویزیون، مطبوعات، کتاب، سینما، رایانه شخصى ، نوار، ویدئو، سى دى ، دى وى دى ، اینترنت، صفحات وب، وبلاگ، رادیو بلاگ ، فتو بلاگ ، ویدیو بلاگ ، پادکست ، تلفن‌هاى همراه، تریبون، منبر، محراب، مأذنه و مناره، خود اذان، مقام (در فرهنگ ایرانى و اسلامى )، گنبد و بقعه،عکس، فیلم، کارتون و پویانمایى ، تابلو، بیل بورد (تابلوهاى خیابانى )، آرم (نشانه)، دیوار نوشته، بازى (گیم) ، و ... ».[1]
تقسیم بندی رسانه
الف ـ رسانه‌های چاپی (printed media) مانند روزنامه و مجله.
ب ـ رسانه‌های الکترونیک (electronic media) مانند رادیو و تلویزیون.
ج ـ رسانه‌های دیجیتال (digital media) مانند سی دی، دی وی دی، هارد دیسک، فلاپی دیسک و فلش دیسک.
کارکردهای سه گانۀ رسانه‌ها
محققان و صاحب نظران، سه کارکرد عمده برای رسانه ها تعریف و تبیین کرده اند:
1) نظارت بر محیط: جمع آوری و توزیع اطلاعات در مورد رویدادهای محیطی، هم در داخل و هم در خارجِ یک جامعه خاص.
2) همبستگی بخشی از جامعه در واکنش به محیط.
همبستگی در اینجا شامل تفسیر اطلاعات مربوط به محیط و توصیه در مورد نحوه رفتار در واکنش به این رویدادها می باشد. این فعالیت تاحدودی به عنوان ویرایش شناخته می شود.
3) انتقال میراث اجتماعی از نسلی به نسل دیگر.[2]
پیوند دین و رسانه
امروزه حضور گسترده رسانه های جمعی در جهت دهی به افکار عمومی جهان، از واقعیات انکارناپذیر می باشد که دنیای معاصر را از حیث ساخت و محتوا، تحت تأثیر قرار داده است. این معنا تا بدانجا پیش رفته که عصر حاضر را عصر رسانه‌ها نامیده‌اند. عصری که بحران معنویت نیز بشرِ قرن تکنولوژی را متأثر ساخته تا آنجا که شکل‌گیری گسترده ادیان نوظهور را خصوصاً در جوامع صنعتی شاهد هستیم. بى شک این موضوع، اهمیت ادیان سنتی را نیز در نظامی از بازتعریف مبانی خود قرار داده و آنها را در راستای تشکیل پیوندهای سیستماتیک با سایر حوزه ها فعال نموده است؛ یکی از مهم‌ترین این پیوندها، در عرصه دین و رسانه نمود پیدا مى کند. براین اساس، کارکردهای رسانه نیز متأثر از این نوع پیوندها گردیده است که این مقوله را در حوزه دین می توان به خوبی از میان گزاره های ارزشیِ دین‌داران و دین‌مداران جستجو نمود.
قرآن کریم و اخلاق رسانه‌ای
خداوند متعال که توسط پیامبرش، پیام الهی خود را به مردم ابلاغ کرد، همواره بر این نکته تأکید مى فرماید که در راه اطلاع رسانی و فرهنگ سازی دینی، اصل پیام را بدون هیچ کم و کاستی به گوش مردم برساند و در این راه مقدس، جز آرمان های دینی و اسلامی، ملاحظه هیچ شخص حقیقی یا حقوقی را نکند.چنانچه در مساله غدیر خم از رسول اکرم (ص) می خواهد که ولایت حضرت علی (ع) را به گوش جهانیان برساند و در این امر الهی هیچ قصوری صورت نگیرد:
)یا أَیهَا الرّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلّغْتَ رِسالَتَهُ(.[3]
ای رسول! آنچه را که از سوی خدا به تو رسید، ابلاغ کن و اگر انجام ندهی، رسالت خود را انجام نداده‌ای».
در کنار این مطلب، اطلاع‌رسانی و تبلیغ از منظر قرآن کریم با ضوابط و اخلاق خاصی همراه است و باید از اشاعه مطالب کذب و غیر واقعی دوری نمود و مطالبی را در میان مردم ارائه کرد که دارای سندیّت بوده و اخلاق اسلامی را ترویج نماید؛ چنانچه قرآن کریم در این باره مى فرماید:
)وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ ([4]؛
«و آنچه را که بدان علم نداری، پیروی مکن».
پیامبراکرم (ص) و اخلاق رسانه‌ای
بی تردید مى توان رسانه‌های مختلف جامعه را، مبلغان امروز بدانیم که هرکدام رسالت گسترش ایمان و اخلاق را بهتر انجام دهند، در زمره رسانه‌های دینی و اخلاقی قرار مى گیرند. در رأس این رسانه‌ها، رسانه ملی قرار دارد.
پیامبر اسلام (ص) که خود بزرگ‌ترین اطلاع رسانی دینی را به واسطه قرآن کریم و بیانات شیوای خود انجام دادند، اخلاق و وظایف خاصی را از پیام‌رسانان و اصحاب رسانه انتظار دارند که عبارت‌اند از:
1.ظرفیت سنجی مخاطب
یکی از امور مهمی که همواره می بایست به عنوان خط مشی اصلی اصحاب رسانه باشد، توجه به ظرفیت و دامنه علمی مخاطب خود مى باشد.خیلی از مسائل اگرچه صحیح و منطقی مى باشد، ولی گاهی مصلحت نیست که در اختیار افکار عمومی قرار گیرد؛ چرا که مخاطب، ظرفیت دریافت چنین مطلبی را ندارد. رسانه ملی باید مطالبی را انتخاب کند که در حد متوسطِ ظرفیت مخاطبان باشد و از ارائه مطالب و اخباری که بالاتر از ظرفیت و سطح علمی مردم مى باشد، پرهیز نماید؛ زیرا این خود مى تواند ایجاد چالش نماید. به همین خاطر پیامبر اکرم (ص) درباره رعایت ظرفیت مخاطب چنین می فرماید:
«اِنّا معاشرُ الأنبیاءِ اُمِرْنا اَنْ نُکَلَّمَ الناسَ عَلی قَدْرِ عُقُولِهِم؛[5] ما پیامبران، مأموریم که با مردم بر اساس میزان عقل و تدبیرشان صحبت نماییم».
2. همراهی و همدلی با مخاطبان
بی تردید رسانه ملی مى تواند مرکزی برای انس و الفت جامعه اسلامی باشد و وحدت اسلامی را در سایه ولایت الهی، برای مردم به ارمغان آورد. رسانه ملی وظیفه دارد که همواره به عنوان بلندگوی جامعه اسلامی با ایجاد و پخش برنامه های مناسب و در شأن مردم اسلامی، روحیه همدلی و همیاری را در جامعه ایجاد نماید؛ به شکلی که جامعه اسلامی احساس کند که یک دوستی و یگانگی دینی بین آحاد مردم وجود دارد. چنانچه وجود مقدس پیامبر اسلام (ص) همدلی با مردم را بزرگ‌ترین وظیفه خود دانسته و مى فرمود:
«اَمَرَنی رَبّی بِمُداراةِ الناسِ کَما اَمَرَنی بِأداءِ الْفَرائِضِ؛[6] خداوند، مرا به مدارا کردن با مردم دستور داد همان‌طور که به انجام واجبات فرمان داده است».
3.توجه دقیق به احکام اسلامی
مردم جامعه ما به گونه‌ای هستند که رسانه ملی را تریبون ارزش های اسلامی مى دانند و هرچه را که از این رسانه پخش شود، برای خود حجت مى دانند.با این شرایط، رسانه ملی مى بایست آداب و دستورهای اسلامی را در سرلوحه کار خود قرار دهد و بیش از همه چیز باید توجه داشته باشد که محتوا و قالب برنامه‌هایش با احکام اسلامی تطبیق داشته باشد و این انتظاری است که همه مردم از این رسانه ارزشمند و تأثیرگذار دارند. مشی و اخلاق پیامبر اکرم (ص) مطابق با دستور الهی و قرآن کریم بود و هیچگاه از این محور خارج نمى شد. چنانچه در روایت است:
«کان خلقهُ القرآن؛[7] اخلاق و رفتار رسول اکرم (ص) بر اساس قرآن بود».
4. صداقت و واقع‌گرایی
ارزش رسانه ملی به این است که برنامه هایی را در دستور کار خود قرار دهد که به دور از دروغ و مبالغه و اغراق باشد. گاهی در برخی برنامه‌ها مطالبی ارائه مى گردد که مطالب کوچک، بزرگ و مسائل بزرگ، کوچک مى شود و این رهنمودها را نمی توان در جامعه پیاده نمود. رسانه ملی باید دقت نماید که گزارش‌ها صادقانه و برنامه‌ها در حد سطح عادی و متوسط افراد باشد و اموری در جامعه ترویج شود که سنگین و خارج از حیطه عملی افراد نباشد.
چنانچه پیامبر اکرم (ص) دوری از تکلّف و نمایش دروغین را از برنامه های اصلی پیامبران دانسته و مى فرماید:
«نَحْنُ مَعاشِرُالأنْبِیاءِ وَ الاُمَناءِ و الأتْقِیاء بَراءٌ منَ التَّکَلُّفِ؛[8] ما گروه پیامبران و صادقان و متقیان ، از تکلف به دور هستیم (و زحمت بى جا برای خود و دیگران ایجاد نمى کنیم)».
5.دوری از ایجاد منازعات اجتماعی
رسانه ملی باید مروج وحدت اسلامی در جامعه باشد و تمام سعی خود را نماید که از هرگونه کاری که موجب تفرقه در جامعه مى شود پرهیز نماید.عیب جویی از افراد و تمرکز بر نقاط ضعف اشخاص و ... از جمله چیزهایی است که وحدت جامعه را مورد تزلزل قرار می دهد؛ لذا رسانه ملی باید به این نکته توجه خاص داشته باشد. البته همه جا نمى توان این فرمول را پیاده کرد و در شرایطی که افرادی بخواهند با مشی و رفتار خائنانه خود، جامعه را به سوی نابودی کشانده و ارکان و هویت نظام را زیر سؤال ببرند، رسانه ملی وظیفه دارد که این افراد و جریانات را به مردم معرفی کند و جامعه را از فتنه‌های آنها مطلع سازد. به هر حال انتظاری که از رسانه ملی مى رود، این است که وحدت اسلامی را حول محور مستحکم «ولایت فقیه» در جامعه نهادینه کند.
از اخلاق پیامبر اکرم (ص) این بود که از عیوب مردم دوری مى نمود و به نقاط قوت مردم توجه مى نمود. امام صادق (ع) مى فرماید:
«لاتَطْعنُوا فی عُیُوب مَن اقْبلَ اِلَیْکُم بِمَوَدَّتِهِ فَإنَّها لَیْسَتْ مِنْ اَخْلاقِ رَسُولِ اللهِ؛[9] درباره کسی که با شما آشنا و دوست است، عیب جویی نکنید؛ زیرا این، از اخلاق رسول اکرم (ص) نبوده است».
6.صلابت و قاطعیت
یکی دیگر از وظایفی که از رسانه ملی انتظار می رود، صلابت در انجام تکالیف اسلامی مى باشد. گاهی مصلحت اقتضا مى کند که رسانه ملی مطالبی را ارائه نماید که به ذوق گروه خاصی خوش نمی آید ولی منافع اصلی آن، نصیب آحاد مردم می گردد.
در اینجا می بایست رسانه ملی صلابت اسلامی خود را به منصه ظهور گذارد و به خاطر اسلام و احکام مقدس دینی، رعایت هیچ گروه و جریانی را ننماید و فقط با توجه به منویات رهبری، برنامه‌های خود را ارائه نماید.
باندگرایی و توجه به جریانی خاص و ... از چیزهایی است که رسانه ملی باید از آن پرهیز کند و با قاطعیت تمام، مطالب صحیح و اسلامی را در اختیار مردم قرار دهد. پیامبر اکرم (ص) دارای صلابت فوق العاده‌ای در راه خداوند متعال بود و فقط رعایت مصالح الهی را مى نمود؛ چنانچه در روایت آمده است که:
«کانَ رَسُولُ اللهِ (ص) یَغْضِبُ لِرَبِّهِ و لا یَغْضِبُ لِنَفْسِهِ؛[10] رسول اکرم (ص) برای پروردگارش غضب می کرد و صلابت نشان مى داد و برای مصالح شخصی خود خشمگین نمى شد».
پی نوشت ها
________________________________________
[1] . مبانی انسان شناسی، دکتر محمود روح‌الامینی، انتشارات عطار، ص 147.
[2] . http://mgozal.persianblog.ir
[3] . مائده/67.
[4] . اِسراء/ 36.
[5] . کافی، ج 1،ص 23.
[6] . همان، ج2، ص 117.
[7] . محجة البیضاء، ج4، ص120.
[8] . مصباح الشریعه، ص140؛ کافی، ج 6،ص276.
[9] .کافی، ج 8، ص150.
[10] . مستدرک الوسائل الشیعه، ج7، ص203.
منبع: نویسنده: غلامرضا ذاکر صالحی http://www.ensani.ir/fa/content/58880/default.aspx
۰ نظر
۲۲ دی ۹۱ ، ۱۱:۲۳