حزب الله کُردی؛ حلقه ی مغفول مقاومت
تحلیلی بر نقش و جایگاه حزب اللهِ ترکیه؛
حزب الله کُردی؛ حلقه ی مغفول مقاومت
تاریخ : 1391/03/16
نویسنده : حسن اشرفی، کارشناس مسائل ترکیه
>> : جریان اسلامی حزب الله ترکیه با تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی در ایران و هم سو با ایده های آن شکل گرفت. این جریان با وجود این که کادر رهبری و بدنه اش از اهل تسنن بودند ولی با الهام از اندیشه های امام خمینی (ره) مسیر حرکت خود را تعیین کرد.
در 22 آوریل 2012 م. صدها هزار نفر از کردها در مرکز «دیاربکر»، بزرگ ترین شهر کردنشین ترکیه که در جنوب شرق این کشور قرار دارد، به مناسبت میلاد حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) گرد هم آمدند. این رویداد توسط ائتلافی از سازمان های غیردولتی وابسته به یک سازمان اسلامی سنی در ترکیه که به عنوان حزب الله شناخته می شود، برگزار شد. در واقع حزب الله با بسیج این تعداد از مردم نشان داد که توانمندی اجتماعی و سیاسی آن به شدت افزایش یافته است. توانمندی این گروه برای چنین قدرت نمایی به منظور بزرگداشت یک رویداد اسلامی نه تنها حزب «عدالت و توسعه» بلکه احزاب کرد سکولار مانند: حزب «صلح و دموکراسی» (ب. د. پ) و حزب «نظامی کارگران کردستان» (پ. ک. ک) را با چالش مواجه کرد.
مسئولیت جریان اسلامی حزب الله ترکیه در ابتدا بر عهده ی 4 عضو ارشد این سازمان به نام های «منصور گوزل»، «ویدان کانکور»، «حسین ولی اوغلو» و «عبدالله دالار» بود؛ اما ریشه ی شکل گیری حزب الله ترکیه به سال 1979 م؛ و زمانی باز می گردد که «حسین ولی اغلو» با تأسیس دفتری به نام «دفتر علم» جنبشی موسوم به «علمجیه» یعنی اهل علم را در شهر باتمان سازمان دهی کرد و محلی شد تا جوانان اسلام گرا به این دفتر رفت و آمد کنند. اما با نقل مکان وی به دیاربکر در دهه ی 1980 م. حزب الله به یک جنبش توده ای تبدیل شد.
پس از مدت کوتاهی نفوذ این گروه در شهرهای دیاربکر، سیرت، اوروا، بنگول و دیگر شهرهای جنوب شرقی ترکیه افزایش یافت و متعاقب این شهرت، این جریان سیاسی - عقیدتی به نام های «الفجر، التوحید، جیش الله، جنبش مردمی اسلامی و اتحادیه ی متدینین ملی کردستان» نیز شناخته شد. هدف نهایی ولی اغلو ایجادیک حکومت اسلامی بر اساس قانون شریعت برای همه ی مسلمانان و تشکیل حکومتی شبیه به حکومت حضرت محمد (صلی الله علیه وآله)بود. عمده سمپات های این گروه در ابتدا از کردها و متمرکز در منطقه ی جنوب شرق ترکیه بود و این گونه بود که حزب الله کردی به عنوان رقیب (پ. ک. ک) که مدت ها به عنوان تنها نماینده ی اقلیت کرد در ترکیه بود، مطرح شد.
در ماه ژوئن سال 1992 م. (پ. ک. ک) 10 تن از هواداران حزب الله را در روستای «یولاج» در استان دیاربکر به قتل رساند. این حمله باعث درگیری شدید بین دو سازمان شد که در آن حداقل 700-800 نفر کشته شدند. در نهایت، (پ. ک. ک) تلویحاً شکست خود را برای از بین بردن حزب الله پذیرفت و حملات خود را برضد این گروه متوقف کرد. اگرچه هیچگونه آتش بس رسمی و یا قرارداد صلح بین دو طرف منعقد نشد، اما در سال 1995 م. جنگ عملاً متوقف گردید. با آغاز به کار حزب الله ترکیه در اواخر سال 92، این گروه با چند تشکل اسلامی مانند گروه «منزلجیه» که منشعب از حزب الله ترکیه بود و «اهل بیت» نیز نامیده می شد، در رقابت بود.
حزب الله ترکیه با توجه به این که با الگوی جمهوری اسلامی ایران هم سو است و مخالف جدّی تفکر وهابیت در منطقه است، می تواند در بعد فرهنگی و اجتماعی با سازمان دهی جامعه ی دینی ترکیه مسیر را برای مقابله با جریان وهابیت که به دنبال گسترش دامنه ی نفوذ خود به مرزهای کشورهای اسلامی است، هموار کند.
اواخر دهه ی 90 و افزایش رو به رشد نفوذ حزب الله، منجر به افزایش فشار از سوی نیروهای امنیتی ترکیه و افزایش شدید دستگیری اعضای این سازمان در جنوب شرقی ترکیه شد. در ژوئن 1999 م. ولی اوغلو به استانبول نقل مکان کرد ودر 17 ژانویه ی 2000 م. کشته شد. در حمله ی پلیس به یکی از دفاتر حزب الله در شهر «بیکاز» در حومه ی شهر استانبول، بایگانی سازمان کشف و ضبط شد. پس از این موج دستگیریها، بسیاری از اعضای سازمان به دست نیروهای دولتی ترکیه شکنجه و اعدام شدند و 940 نفر از اعضای حزب الله نیز در 44 استان ترکیه بازداشت شدند.2 سال پس از مرگ ولی اغلو، پلیس ترکیه نزدیک به 6000 نفر که گفته می شد از اعضای این سازمان بودند، بازداشت کرد.
اعضای حزب الله ترکیه اعتقاد راسخی به مفاهیم دینی به ویژه موضوع جهاد دارند و از سوی دیگر به شرایط امروز ترکیه به لحاظ دینی انتقاد زیادی وارد می کنند. در همین راستا و به منظور گسترش تفکر دینی در ترکیه این گروه بر روی تشکیل شبکه ای منسجم از سازمان های مردم نهاد متمرکز شد. بیشتر این تشکل ها در جنوب شرقی ترکیه متمرکز است اما بسیاری از شاخه های آن نیز در غرب ترکیه فعال اند. حزب الله ترکیه در سال، کتاب ها و مجلات گوناگونی را منتشر میکند و حتی کتاب فروشیهای مخصوص به خود را دارد.
حزب الله همچنین یک روزنامه ی هفتگی، یک ایستگاه رادیویی، یک شبکه ی تلویزیون ماهواره ای و نیز سایت های متعدد وابسته به خود را اداره می کند. سازمان های غیردولتی این گروه بیشتر در مناطق توسعه نیافته مشغول به فعالیت اند که کمک به فقرا، ارائه ی آموزشهای دینی از طریق برگزاری دوره های قرآن و سازمان دهی کنفرانسها و سمینارها در موضوعات مذهبی از جمله اقدام های این تشکل هاست. این سازمان حتی در مسائل محلی مناطق تحت نفوذ خود نیز نقش میانجی را ایفا میکند؛ اختلاف های خانوادگی، اختلاف بر سر زمین و حق استفاده از آب و دشمنی های دیرینه، از جمله این مسائل است.
با وجود محدودیت های اعمال شده برای این فعالیتهای این گروه در سالهای گذشته، در چند سال اخیر علل و عواملی باعث از سرگیری فعالیت این حزب شده که عبارت اند از:
1. طرفداران این حزب در جنوب شرقی ترکیه فعالیت خود را ادامه دادند و از این حزب حمایت می کنند.
2. این حزب با انتخاب «عیسی التسوی» به عنوان رهبر وقت خود از خشونت دست کشید و در حالی که پیش از این به تبلیغات مکتوب چندان توجهی نمیکرد، در حال حاضر بهره برداری گسترده از رسانه های مکتوب و غیرمکتوب را آغاز کرده است تا در میان توده های مردم جایگاه جدیدی یابد.
3. برخی از اعضای شاخه ی نظامی و رهبران عالی این حزب به اروپا نقل مکان کردند و برخی دیگر از آ ن ها به سوریه و شمال عراق رفتند.
4. بازداشت «عبدالله اوجلان» رهبر حزب کردستان در تقویت این اعتقاد که حزب الله ترکیه دارای نقش مهمی در سرکوب و محدود کردن فعالیت (پ. ک. ک) بوده است، مؤثر بود.
این شایعه مطرح بوده است که «حزب کارگران کردستان» رقیب حزب الله بود و محدود شدن فعالیت آن در نهایت به نفع حزب الله ترکیه شده است. در حال حاضر این حزب تلاش می کند به یک نیروی سیاسی تبدیل شود که با داشتن گرایش دینی، مایل است در زندگی سیاسی ترکیه مشارکت داشته باشد. در این بین تجربه ی موفق حزب عدالت و توسعه نیز انگیزه های این گروه را برای فعالیت سیاسی به عنوان یک گروه اسلامی بیشتر کرده است.
5. دولت ترکیه قصد ندارد حزب الله را به طور کامل از صحنه ی معادله ها بیرون کند. برخی تحلیل گران معتقدند آنکارا از این گروه به عنوان برگ برنده ای برای مبارزه با سازمان های شورشی کُرد در جنوب شرقی ترکیه استفاده می کند.
6. هنگامی که ترکیه در سال 2003 م. قانون عفو را برای اعضای حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) صادر کرد و 70 نفر از این گروه مسلح مشمول این قانون شدند، 95 نفر از اعضای حزب الله نیز آزاد شدند که بیشتر آن ها به صفوف این گروه در ترکیه و اروپا پیوستند. در واقع به نظر می رسد در سطح بینالمللی حزب الله صفوف خود را در داخل ترکیه و اروپا بازسازی کرده است. این گروه از سال 2002 م. فعالیتش را در میان کردها در اروپا به ویژه در آلمان، هلند، سوئیس و اتریش افزایش داد و با ساخت مساجد، ضمن تشکیل شبکه ای اجتماعی از کردهای مسلمان، شبکهای اروپایی نیز برای کسب منابع مالی از راه صدقات و زکات تشکیل داد.
همین اقدام های موفق حزب الله در ترکیه و اروپا باعث گردید تا ایالات متحده ی آمریکا نگرانی زیادی از جانب این گروه احساس کند و از این رو به دنبال راهی برای مقابله با این گروه اسلامی و جهادی است. بسیاری از دستگاه های امنیتی آمریکا در سطح جهان اتفاق نظر دارند که در شرایط حاضر و با توجه به قدرت گیری حزب الله می بایست همکاری بیشتری میان دستگاه های اطلاعاتی اروپا، آمریکا و ترکیه برقرار شود تا بتوانند تصویر جامعی از توانایی های حزب الله ترکیه به دست آورند.
حزب الله ترکیه و ایران
جریان اسلامی حزب الله ترکیه با تأثیرپذیری از انقلاب اسلامی در ایران و هم سو با ایده های آن شکل گرفت. این جریان با وجود این که کادر رهبری و بدنه اش از اهل تسنن بودند ولی با الهام از اندیشه های امام خمینی (ره) مسیر حرکت خود را تعیین کرد. این گروه که تحت تأثیر حزب الله لبنان قرار دارد با بهره گیری از آموزه های اسلامی به دنبال تقویت جایگاه دین در ترکیه و انسجام بخشی به جامعه ی متدینین این کشور می باشد. در واقع یکی از برنامه های محوری این گروه در کنار فعالیتهای اجتماعی و سیاسی، توسعه ی دینمداری و توجه ویژه به دین، در درجه ی اول میان مناطق تحت نفوذ و در مرتبه ی بعد در بین سایر مناطق ترکیه میباشد.
حزب الله ترکیه با توجه به این که با الگوی جمهوری اسلامی ایران هم سو است و مخالف جدّی تفکر وهابیت در منطقه است، می تواند در بعد فرهنگی و اجتماعی با سازمان دهی جامعه ی دینی ترکیه مسیر را برای مقابله با جریان وهابیت که به دنبال گسترش دامنه ی نفوذ خود به مرزهای کشورهای اسلامی است، هموار کند. از سوی دیگر این گروه با رویکرد جهادی خود می تواند به عنوان اهرمی در برابر ناسیونالیسم کردی حزب کارگران کردستان (پ. ک. ک) که با اقدام های ایذایی خود در برخی مقاطع، امنیت ملی کشورهای ایران و ترکیه را تهدید می کند، نقش مهمی ایفا نماید.
از سوی دیگر تقویت رویکردهای سکولار در جامعه ی ترکیه ضرورت اقدامهای جمعی دینمدارانه نظیر برگزاری تجمع ها و راهپیماییهای مذهبی را از سوی این گروه پر رنگترکرده است که برگزاری تجمع گسترده ی صدها هزار نفری این گروه به مناسبت ولادت حضرت محمد (صلی الله علیه وآله) نمونه ی روشنی از همین تلاشهاست. با توجه به رویکردهای اسلام گرایانه این گروه روند قدرت گیری آن در آینده می تواند منافع دو کشور ایران و ترکیه را به عنوان دو کشور همسایه در زمینه های اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و امنیتی تأمین کند.
با توجه به رویکردهای دینی حزب الله ترکیه به عنوان یک گروه کُرد هم سو با جمهوری اسلامی ایران می توان انتظار داشت این گروه با انسجام سازمانی بیشتر در برابر تفکرات ناسیونالیستی برخی گروه های کُرد تندرو نظیر (پ. ک. ک) که به دنبال جذب نیرو در میان اکراد می باشند، به مقابله ی تشکیلاتی پرداخته و با شکل دهی گروه ها و سازمان های وابسته به خود به جذب افراد با انگیزه های دینی و اسلامی اقدام کند و از این راه مانعی بر سر راه فعالیت با گرایش های ناسیونالیستی ایجاد نماید.
به هر روی به نظر میرسد با توجه به ظرفیتهای موجود در حزب الله ترکیه و هم سویی آن با رویکردهای جمهوری اسلامی، اهمیت این نکته آشکارتر می شود که ایران می تواند با بهره گیری از توانمندی های این گروه اسلامی سنی ولی متأثر از تفکرات شیعی، زمینهای را فراهم کند تا از بروز تهدیدهای محتمل بر ضد منافع ملی ایران جلوگیری شود. از سوی دیگر ایران با حمایت های مادی و معنوی خود از این سازمان اسلامی می تواند امکان رشد و تأثیرگذاری آن را به عنوان یک گروه اسلامی و نه یک گروه کرُد در جامعه ی ترکیه فراهم کند.
منبع